Kennis over geneeskrachtige planten en hun toepassingen blijkt in veel gevallen in slechts één taal bekend te zijn. En als die taal uitsterft, gaat ook deze waardevolle kennis verloren.
Wereldwijd worden er bijna 7400 talen gesproken. Een aanzienlijk deel ervan dreigt de komende eeuw te verdwijnen. Het gaat dan vooral om inheemse talen. Omdat de meeste inheemse culturen hun kennis niet op schrift hebben staan, maar mondeling van generatie op generatie overdragen, dreigt met de teloorgang van hun talen ook veel kennis verloren te gaan. Want een taal is meer dan klanken of woorden die op een bepaalde manier worden samengeregen, zo vertelde linguïst Eithne Carlin eerder al aan Scientias.nl. “Een taal is een bewaarplaats van kennis over de wereld, bezien vanuit een bepaald perspectief en kan ons dus veel leren. Dus als een taal verdwijnt, verdwijnt een enorme hoeveelheid kennis over de wereld ook.”
Geneeskrachtige planten
Om hoeveel kennis het precies gaat, is natuurlijk lastig vast te stellen. Maar in een nieuw onderzoek doen wetenschappers toch een poging. Ze richtten zich daarbij specifiek op de kennis van geneeskrachtige planten en de toepassing daarvan. Ook die kennis staat vaak niet op schrift, maar wordt veelal mondeling van generatie op generatie overgegeven. Wanneer de volgende generatie de taal niet of nauwelijks meer machtig is, dreigt ook die kennis verloren te gaan. Voorgoed zelfs, als die kennis ook echt enkel binnen één volk en taal bestaat. “Elke taal gebruikt een unieke terminologie om de omgeving te benoemen en beschrijven,” legt onderzoeker Rodrigo Cámara-Leret uit. En als die terminologie vervaagt, doordat steeds minder mensen de taal spreken, gaat kennis verloren. “Dat is met name het geval wanneer inheemse talen vervangen worden door dominantere talen die geen terminologie hebben voor planten in een bepaalde regio.”
Om helder te krijgen hoe vaak het voorkomt dat medische kennis slechts in één taal bekend is, bogen onderzoekers zich over meer dan 3500 geneeskrachtige planten en meer dan 12.000 toepassingen daarvan die eerder in studies en boeken beschreven zijn (zie kader) en geassocieerd worden met 236 verschillende inheemse talen in Noord-Amerika, het noordwesten van Amazonia en Nieuw-Guinea. “We ontdekten dat meer dan 75 procent van alle toepassingen van medische planten linguïstisch uniek is en dus enkel bekend is in één taal,” zo stelt Cámara-Leret.
Bedreigde talen
De onderzoekers gingen vervolgens nog een stap verder. Ze gingen na welk deel van de ‘linguïstisch unieke’ kennis ook echt verloren dreigt te gaan. Ze maakten daarvoor gebruik van een catalogus die beschrijft hoe de verschillende talen ervoor staan. En dan blijkt dat bedreigde talen in Noord-Amerika en Amazonia samen zo’n 86 procent van de unieke – oftewel in slechts één taal ‘opgeslagen’ medische kennis – herbergen. En in Nieuw-Guinea blijken bedreigde talen zo’n 31 procent van deze unieke kennis te herbergen. Het geeft een beeld van wat we te verliezen hebben als talen verdwijnen.
Bedreigde planten
Een andere manier waarop de geneeskrachtige werking van planten verloren kan gaan, is door het uitsterven van die planten zelf. Maar de onderzoekers tonen aan dat van de geneeskrachtige planten die zij bestudeerd hebben, slechts vijf procent bedreigd wordt. Het betekent dat het uitsterven van talen dus een veel groter risico vormt voor het verdwijnen van medische toepassingen van planten dan het uitsterven van de planten zelf.
Onderdrukt
Of sommige van de talen – en daarmee dus ook automatisch de kennis – nog gered kunnen worden, is twijfelachtig. Het vereist – heel simpel – dat inheemse volken aangemoedigd worden om hun kinderen de taal en cultuur mee te geven. “Dat kan bijvoorbeeld in de vorm van overheidsprogramma’s die tweetalig onderwijs stimuleren (…) en de inheemse cultuur op waarde schatten.” Het lijkt een utopie; in veel landen worden inheemse volken juist onderdrukt. Hun talen worden niet erkend door de centrale overheid en het wordt inheemse volken ook vaak verboden om in de eigen taal te onderwijzen. Soms kiezen ouders er ook bewust voor om hun kinderen niet de inheemse, maar nationale taal te leren. “Inheemse talen worden ook geassocieerd met de lage sociaal-economische status van hun sprekers,” zo vertelde Carlin eerder. Vandaar dat veel ouders er bewust voor kiezen om hun kinderen de inheemse taal niet te leren. “Zij (de ouders, red.) leven al lang met discriminatie en marginalisatie en willen dat hun kinderen bedreven zijn in de nationale taal om hun kansen op het vinden van een baan te vergroten.” En zo hebben veel inheemse talen de afgelopen decennia al grote klappen opgelopen. En vaststaat dat sommige van die talen er niet meer bovenop komen. “Het is lastig of zelfs onmogelijk om talen te redden die slechts nog door een paar mensen gesproken worden,” stelt Cámara-Leret.
In dat geval is er eigenlijk nog maar één ding wat onderzoekers kunnen doen; de kennis die in deze uitstervende talen opgeslagen zit, veiligstellen. Dat is in theorie niet zo ingewikkeld. Het enige wat we moeten doen, is de kennis documenteren of – beter nog – zorgen dat de inheemse volken dat doen. “Het probleem is dat we het snel moeten doen, voor het te laat is,” stelt Cámara-Leret. Want de klok tikt; zeker duizenden talen dreigen in de komende 80 jaar te verdwijnen. Het documenteren van de kennis die deze talen herbergen, vraagt dan ook een enorme krachtinspanning. Maar onmogelijk is het zeker niet, zo benadrukt Cámara-Leret. “Net zoals we het in kaart brengen van de sterren of bestuderen van de chemie op andere planeten prioriteit geven, zouden we ook het veiligstellen van dit prachtige culturele erfgoed – nu het er nog is – moeten prioriteren.”
