Wetenschappers zien zich genoodzaakt de grote wijzer van de doemdagklok te verschuiven. En niet de goede kant op. De beweging is grotendeels te wijten aan de oorlog in Oekraïne.
Dat heeft het Bulletin of the Atomic Scientists vandaag bekend gemaakt. De klok staat nu op 90 seconden voor middernacht. En daarmee is een droevige mijlpaal bereikt; nog nooit stond de doemdagklok (zie kader) zo dicht bij middernacht als nu.
De doemdagklok werd in 1947 in het leven geroepen om in één oogopslag weer te kunnen geven in hoeverre de mensheid erop afstevent de planeet (en misschien zelfs zichzelf) te vernietigen. Daarbij wordt de klok steevast op een aantal minuten voor middernacht gezet, waarbij middernacht dus symbool staat voor de apocalyps. Waar in 1947 de grootste dreiging daarbij nog uitging van kernwapens hebben wetenschappers in de loop der jaren verschillende nieuwe dreigingen in overweging moeten nemen alvorens te besluiten over de stand van de wijzers van de doemdagklok. Zo wordt sinds 2007 bijvoorbeeld ook de dreiging van catastrofale effecten van klimaatverandering meegenomen. Waar de wijzers van de doemdagklok temidden van al het tumult in de wereld op uitkomen wordt met enige regelmaat besproken binnen een speciaal comité – het Bulletin’s Science and Security Board – waarin vooraanstaande wetenschappers zitting hebben.
Kernwapens
Dat de wijzers van de klok – die vorig jaar nog op 100 seconden voor middernacht stonden – iets verder zijn opgeschoven, heeft voornamelijk te maken met de oorlog in Oekraïne. Met enige regelmaat dreigt Rusland daarbij met de inzet van kernwapens en dat laat zien dat escalatie – hetzij met opzet of per ongeluk – een reëel gevaar is, zo betogen de wetenschappers.
Daarnaast wijzen de onderzoekers erop dat Rusland erop blijft hameren dat Oekraïne van plan zou zijn om chemische en biologische wapens in te zetten. Het doet vrezen dat Rusland er zelf over denkt dergelijke wapens – die het volgens experts nog altijd ontwikkelt – in te zetten, aldus het comité.
De laatste keer dat de doemdagklok verzet werd, was in 2020. Toen werd deze van 2 minuten voor middernacht (in 2019) verzet naar 100 seconden voor middernacht. Dat was al ongeëvenaard: nog nooit stond de klok zo dicht bij middernacht. En in 2021 en 2022 bleef de klok op die tijd staan. En nu is de klok dus nog wat verder vooruitgezet, naar 90 seconden voor middernacht. Een nieuw record in de geschiedenis van de doemdagklok die in 1947 op 7 minuten voor middernacht werd gezet om in 1953 – de Koude Oorlog was in volle gang – voor het eerst gevaarlijk dicht bij middernacht in de buurt te komen: de klok werd in dat jaar op 2 minuten voor 12 gezet. In de eerste jaren erna komt de klok niet meer zo dicht bij middernacht en in 1991 wordt zelfs een tijd van 17 minuten voor 12 genoteerd. In de periode daarna gaat het vrij snel bergafwaarts; van 14 minuten voor 12 in 1995 naar 7 minuten voor 12 in 2002. Nog eens tien jaar later staat de klok op 5 voor 12 en in 2018 komt deze op het niveau van 1953, met een tijd van 2 voor 12, waarna de wijzers vervolgens dus nog iets dichter naar middernacht kruipen.
Kernramp
Daarnaast zijn er op dit moment ook grote zorgen over het feit dat Rusland er tijdens deze bloedige oorlog niet voor terugdeinst ook de kerncentrales in Tsjernobyl en Zaporizhzhia te beschieten. Daarmee worden internationale protocollen aan de laars gelapt en is er een kans dat het een keertje misgaat, met het vrijkomen van radioactieve materialen tot gevolg.
New START
Ook is er bezorgdheid rond New START, het laatste bestaande kernwapenverdrag tussen Rusland en de VS dat in 2026 afloopt. Nu de relatie tussen beide grootmachten bekoeld is, lijken onderhandelingen over verlenging ver weg. En daarmee kan dit verdrag zomaar aflopen. Daarmee zou ook een einde komen aan wederzijdse inspecties, waardoor het onderling wantrouwen toeneemt en een nieuwe kernwapenwedloop op de loer ligt.
Klimaat
Ook voor het klimaat is de oorlog in Oekraïne en de ijzige betrekkingen tussen Rusland en de rest van de wereld slecht nieuws. Landen die eerder afhankelijk waren van Russisch gas en olie zoeken wanhopig naar nieuwe leveranciers, waardoor er in plaats van minder nu juist meer geïnvesteerd wordt in bijvoorbeeld de gaswinning.
“De Russische invasie van Oekraïne heeft de kans op het gebruik van kernwapens en biologische en chemische wapens vergroot, de reactie van de wereld op klimaatverandering verlamd en internationale pogingen om andere wereldproblemen aan te pakken, beperkt,” zo concluderen de onderzoekers. Het is dan ook van het grootste belang dat er gewerkt wordt aan vrede in Oekraïne. “Een manier vinden om serieus te onderhandelen over vrede kan de kans op escalatie flink terugdringen. In deze tijd van ongeëvenaarde wereldwijde dreiging is gecoördineerde actie vereist en elke seconde telt.”
