Onderzoekers hebben het nog niet eerder gezien, maar er alvast wel een pakkende term voor bedacht: kleptofarmacofagie.
Vlinders lijken zulke lieflijke, fladderende diertjes. Maar een nieuwe studie heeft aangetoond dat sommige ook behoorlijk moordzuchtig kunnen zijn. Voor het eerst hebben onderzoekers monarchvlinders gespot die zich voeden met levende rupsen – de jongen van hun eigen soort.
Monarchvlinders zijn meer dan 20 miljoen jaar geleden ontstaan. Ze leggen hun eitjes op verschillende zijdeplanten, waarmee hun larven (rupsen) zich voeden. De monarchvlinder is een van de bekendste vlindersoorten van Noord-Amerika. Toch wordt deze iconische vlinder door het gebruik van pesticiden en door ontbossing in Noord- en Midden-Amerika, met uitsterven bedreigd.
Een rups is – zoals je waarschijnlijk wel weet – de larve van een vlinder. Op hun menu staan voornamelijk giftige planten. De chemicaliën die zich hierdoor in hun lichaampjes opbouwen, gebruiken de rupsen voor zelfverdediging. Hoewel dit ‘vergif’ de rups niet zo lijkt te deren, kunnen de chemicaliën wel heel onsmakelijk en zelfs schadelijk zijn voor roofdieren, zoals vogels. Later, als de rups in een vlinder is getransformeerd, komen de bij elkaar gegeten gifstoffen tot uiting in de heldere, waarschuwende kleuren op de vleugels.
Chemicaliën
Maar dat is niet het enige. Deze chemicaliën helpen mannelijke vlinders tevens om feromonen (seksgeurstoffen) te produceren. Tijdens de verkering fungeren deze als een soort ‘huwelijksgeschenk’ voor de vrouwtjes. De chemicaliën zitten deels in hun lichaam, al vullen mannelijke vlinders hun voorraden soms aan door het uit planten te onttrekken. Maar in de bossen van de Indonesische provincie Noord-Sulawesi lijkt het erop dat vlinders op een andere, vrij wrede manier aan deze chemicaliën komen.
Stelen
In plaats van de chemicaliën uit planten te halen, lijken mannelijke vlinders een macabere voorliefde voor rupsen te hebben. In hun zoektocht naar het ultieme liefdesmedicijn, vallen ze levende, dode en stervende rupsen die tot dezelfde subfamilie horen, lastig. Vervolgens stelen de brutale vlinders de kostbare chemicaliën van deze jonge soortgenoten.
Normaal gesproken krabben de vlinders met hun scherpe klauwen een chemicaliën bevattende plant open en zuigen vervolgens het sap met hun lange, gekrulde tongen eruit. Maar nu blijkt dat sommige vlinders dus ook levende rupsen ‘openkrabben’. “Rupsen zijn in wezen gewoon levende bladeren; ze bevatten dezelfde chemicaliën als die waar de vlinders naar op zoek zijn,” legt onderzoeker Yi-Kai Tea uit. “Volwassen vlinders kunnen hen dus als een alternatieve bron zien.”
Getuige
De onderzoeker was getuige van dit kannibalistische, ‘vampieren’ gedrag toen hij met zijn team onderzoek deed in Noord-Sulawesi. Tot zijn grote verbazing zag hij vlinders zowel aan bladeren, als aan levende en dode rupsen krabben, om vervolgens de sappen eruit te zuigen. “De rupsen draaiden hun lichaampjes nog in wat het leek een vergeefse, laatste poging om de vlinders af te schrikken,” herinnert Tea zich. “Dit is de eerste keer dat we dit gedrag zien. We hebben het kleptofarmacofagie genoemd, wat zoveel betekent als ‘diefstal van chemicaliën voor consumptie’.”
Hoewel bekend is dat monarchvlinders soms letterlijk over lijken gaan om aan kostbare chemicaliën te komen (ze zuigen het bijvoorbeeld ook uit de karkassen van andere insecten), is dit de eerste keer dat onderzoekers ontdekken dat ze het zelfs op soortgenoten gemunt hebben. En dan ook nog eens hun eigen larven. “Deze simpele observaties roepen vragen op over de ecologie van deze bekende vlinders,” zegt Tea. “In welke exacte verbindingen zijn deze vlinders bijvoorbeeld met name geïnteresseerd? En maken ook vlinders in andere delen van de wereld zich aan hetzelfde gedrag schuldig?” De onderzoeker hoopt dat toekomstig onderzoek het één en ander zal verduidelijken.