Veel zullen we er niet van zien, maar bijzonder is het wel: morgenochtend manoeuvreert Europa, een van Jupiters interessantste manen, zich precies tussen de aarde en een verre ster.
Het licht van de ster zal vanuit onze optiek minstens een minuut uitdoven. Een volledige sterverduistering dus, veroorzaakt door een verre maan. In het zuidwesten van Afrika is de verduistering goed te zien met een eenvoudige telescoop.
Door de gebeurtenis op verschillende plekken te observeren en de data te vergelijken, komen sterrenkundigen meer te weten over de baan van Europa om Jupiter. Dat is iets waar veel wetenschappers op zitten te wachten, aangezien de JUICE-missie voor de deur staat (JUpiter ICy moons Explorer). Deze missie, waar het European Space Agency (ESA) druk mee bezig is, zal in 2031 bij Jupiter en zijn manen arriveren en allerlei onderzoek doen in de omgeving.
Goudmijn aan data
Het licht van de ster schijnt vlak voor en na de verduistering door de gaswolken van Europa en buigt op een bepaalde manier af. Hopelijk wordt er door deze observaties meer duidelijk over de opbouw van die gaslagen.
Dankzij Gaia is deze verduistering aan het licht gekomen. De missie van ESA levert al jaren een schat aan data op. Gaia stelt zichzelf ten doel zo veel mogelijk sterren in ons Melkwegstelsel op de kaart te zetten. Van meer dan een miljard sterren worden de exacte posities aan de horizon opgeslagen. Twee datapakketten (DR1 en DR2) zijn sinds het begin van de operatie in 2013 verschenen.
Een derde pakket (DR3) bomvol nieuwe informatie is in juni vrijgegeven. Hierin staan data over bijna twee miljard ruimteobjecten. Dankzij informatie van de Gaia-missie kunnen wetenschappers voorspellingen doen over verduisteringen zoals die van Europa deze maand.
Zo voorspelde Gaia een andere verduistering op 31 maart van dit jaar onder invloed van Europa. Voorheen werden alleen de Jupitermanen Io en Ganymedes op deze manier geanalyseerd. Gaia bracht hier dus verandering in en maakte het mogelijk om tijdens verduisteringen nieuwe informatie te vergaren via telescopen op aarde.
Hierna kregen wetenschappers de smaak te pakken en gebruikten ze de Gaia-data om nog meer sterverduisteringen te voorspellen. Dit keer voor alle vier de grootste manen van Jupiter, de Galileïsche manen Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Ze zijn door Galileo Galilei al in 1610 ontdekt, vandaar de naam.
Onzichtbare blokkade
De verduistering van 19 juni is zo bijzonder, omdat Europa op dat moment in de schaduw van zijn planeet Jupiter beweegt. Het is dus onmogelijk om de maan te zien vanaf de aarde, want een maan kan alleen licht van de zon reflecteren. Aangezien Jupiter het zonlicht blokkeert tijdens de verduistering, kunnen we alleen de aanwezigheid van de maan afleiden, doordat hij het licht van de ster tijdelijk blokkeert.
De sterverduistering vindt plaats in de vroege ochtend om 05.05 uur en is alleen zichtbaar in het zuidwesten van Afrika in onder andere Zuid-Afrika, Namibië en Botswana. Oostelijker begint het al licht te worden door de opkomende zon.
De Jupiter Icy Moons Explorer (JUICE) is een bijzondere ruimtesonde die momenteel wordt ontwikkeld door de ESA in samenwerking met Airbus. De missie gaat drie van Jupiters Galileïsche manen bestuderen: Ganymedes, Callisto en Europa, maar richt zich vooral op de eerste. Alle drie de manen hebben vermoedelijk vloeibaar water onder het oppervlak, wat ze potentieel bewoonbaar maakt. JUICE wordt gelanceerd in april 2023 en moet ruim acht jaar later in juli 2031 aankomen bij Jupiter. In december 2034 zal de robotsonde in een baan rond Ganymedes gaan draaien voor een close-upmissie van de maan. Daarmee is JUICE het eerste ruimtevaartuig dat zich in een baan rond een maan bevindt behalve rond onze eigen maan. JUICE wil proberen ondergrondse waterreservoirs te vinden, de oppervlakken van de manen in kaart brengen, bestuderen waar de manen tot in hun kern van zijn gemaakt en de enorm dunne atmosfeer onderzoeken.
Navigeren door ijswerelden
Door gebeurtenissen als deze kunnen de locatie en bewegingen van Europa en andere manen van Jupiter nog preciezer worden berekend. Dit is belangrijk voor de aankomende JUICE-missie. Zo is het straks mogelijk om nauwkeurig te navigeren tussen de ijswerelden en onderweg een berg aan nieuwe data te verzamelen. De missie kan bijvoorbeeld nauwkeurigere berekeningen maken van het materiaal waaruit de manen zijn opgebouwd.
De voorspelling van deze verduistering op basis van de Gaia-data maakt eens te meer duidelijk hoe nuttig sterreninformatie kan zijn. Het brengt de zoektocht naar informatie over asteroïden en manen in ons zonnestelsel in een stroomversnelling.
