De onderzoekers die vijf jaar geleden claimden de oudste sporen van leven te hebben gevonden, zijn nu nóg zekerder van hun zaak.
‘Oudste fossielen ter wereld ontdekt in Canada’, kopte Scientias vijf jaar geleden. Geochemicus en astrobioloog Dominic Papineau beweerde toen met collega’s in een steen van tussen de 3,75 tot 4,28 miljard jaar geleden sporen te zien van microben. Dat leven zou dan dus mogelijk maar een paar honderd miljoen jaar na de vorming van de aarde zijn ontstaan.
Destijds leidde dat tot flink wat kritiek onder vakgenoten. Nu komt team-Papineau met een nieuw wetenschappelijk artikel, gebaseerd op nader onderzoek van dezelfde steen. Weet dat de critici wel te overtuigen?
Speculatieve ideeën
In 2017 maakten Papineau en zijn team al melding van buisjes en draadjes in de vuistgrote steen, gevonden in het noorden van de Canadese provincie Quebec. Volgens de onderzoekers was het onwaarschijnlijk dat de sliertjes die ze zagen, gemaakt van het ijzerhoudende mineraal hematiet, waren gevormd door veranderingen van druk en temperatuur in de steen. In plaats daarvan zouden ze ontstaan zijn doordat bacteriën ijzer oxideerden om aan energie te komen.
Papineau sprak zelf van “direct bewijs van een van de oudste levensvormen op aarde”, maar anderen waren allesbehalve overtuigd. Geoloog Wouter Bleeker van de Canadian Geological Survey zei bijvoorbeeld in The New York Times, dat de onderzoekers “voortbouwden op speculatieve ideeën en zich totaal niet bewust leken van het aanzienlijke bewijs tégen hun interpretatie”.
Boomachtige structuur
Inmiddels zijn we vijf jaar verder – en blijkt Papineau niet te hebben stilgezeten. In een lijvig artikel in het wetenschappelijke tijdschrift Science Advances maakt hij nu melding van een veel grotere en complexere structuur in dezelfde steen. Deze structuur meet ongeveer een centimeter en heeft een “boomachtige” vorm, waarbij de takken parallel lopen aan elkaar. Daaromheen zijn belletjes te vinden. Volgens de onderzoekers zijn er geen chemische processen bekend die zo’n structuur kunnen opleveren.
Een ander belangrijk punt dat de onderzoekers aanvoeren, zegt Arnold Driessen, hoogleraar moleculaire microbiologie aan de Rijksuniversiteit Groningen, is dat de structuur zat ‘ingevangen’ in fijne kwarts. “Dat is een heel stabiel gesteente dat minder gevoelig is voor verschuivingen in geologische lagen. Dat maakt het onwaarschijnlijker dat deze structuren later in het gesteente terecht zijn gekomen.”
Volmondig ‘nee!’
Geoloog Bleeker is echter nog steeds heel kritisch. Wat hem betreft staat allerminst vast dat de steen inderdaad minstens 3,75 miljard jaar oud is, en misschien zelfs 4,38 miljard jaar. “Daar is nul hard bewijs voor.”
Verder heeft het gesteente volgens Bleeker blootgestaan aan temperaturen boven de 600 graden Celsius – waarschijnlijk meer dan eens. “Kan een stokoude, microfossiel-achtige structuur dat overleven? De meeste mensen die ook maar iets weten van hoe gesteenten vervormen, zouden die vraag met een volmondig ‘nee!’ beantwoorden.”
Bleeker denkt dan ook dat de structuren waar Papineau over schrijft pas zo’n 2,7 miljard jaar geleden zijn ontstaan. Daarmee zouden ze veel recenter zijn dan het oudst bekende aardse leven.
Miljarden jaren oude afdrukjes
Los van hoe oud de structuren zijn die Papineau heeft gevonden: zijn ze inderdaad door leven gemaakt? “Dat is mogelijk, maar heel moeilijk te bewijzen”, zegt Bleeker.
Driessen sluit zich daarbij aan. “Het is echt een heel grote uitdaging om dat vast te stellen.” Uiteindelijk kijk je niet naar het materiaal waar eventuele organismen zelf uit bestonden, legt hij uit, maar naar afdrukjes van miljarden jaren geleden. “En op basis daarvan krijg je je bewijsvoering nooit waterdicht. Je zult altijd controverse houden.”
Maar áls de claim van Papineau en collega’s blijkt te kloppen, dan zou het volgens Driessen wel een grensverleggende ontdekking zijn. “Dan zou het leven op aarde nóg veel eerder ontstaan zijn dan we al dachten.”
