Als we op ons eigen Groenland afgaan, kan Europa – één van de beste kandidaten voor buitenaards leven in ons zonnestelsel – nog wel eens veel aantrekkelijker zijn voor leven dan gedacht..
Als het om leefbaarheid gaat, staat Jupiters maan Europa er al heel goed voor; studies hebben uitgewezen dat de maan beschikt over één van de belangrijkste ingrediënten voor leven zoals wij dat kennen: vloeibaar water. Sterker nog: de maan zou over een wereldwijde oceaan (gevuld met zout water) beschikken. Daar moeten we echter wel een belangrijke kanttekening bij plaatsen: die oceaan gaat schuil onder een ijskap die kilometers en op sommige plaatsen zelfs tientallen kilometers dik is. Het maakt het vanzelfsprekend lastig om die oceaan te bemonsteren en vast te stellen of deze vanuit het oogpunt van astrobiologie echt zoveel potentie heeft als we nu denken. Om toch een beetje een beeld te krijgen van wat er onder die ijskap allemaal gebeurt, kunnen onderzoekers weinig meer doen dan het oppervlak van die ijskap uitvoerig bestuderen en hopen dat bepaalde eigenschappen ervan meer verraden. En dat is exact wat wetenschappers nu hebben gedaan. En de studie hint er voorzichtig op dat Europa een nog veel betere kandidaat voor buitenaards leven is dan we durfden hopen..
Dubbele heuvelruggen
In hun onderzoek – gepubliceerd in het blad Nature Communications – richten de onderzoekers zich op de dubbele heuvelruggen waarmee Europa rijkelijk bezaaid is. En ze stellen dat deze – afgaand op een vergelijkbaar fenomeen dat we van ons eigen Groenland kennen – weleens kunnen hinten op de aanwezigheid van waterreservoirs die relatief dicht aan het oppervlak van de ijskap liggen.
Chemicaliën
Als er onder die dubbele heuvelruggen op Europa inderdaad van die oppervlakkig gelegen waterreservoirs schuilgaan, is dat om meerdere redenen goed nieuws, zo stelt onderzoeker Dustin Schroeder. “Vloeibaar water nabij het oppervlak is een heel prikkelende en veelbelovend plek, waarvan je je wel voor kunt stellen dat leven er een kans heeft.” Niet in de laatste plaats, vanwege de interactie met de omringende ruimte. “Omdat het dichter aan het oppervlak is, heb je daar interessantere chemicaliën afkomstig uit de ruimte, van andere manen en de vulkanen van Io.”
Het onderzoek
Het idee dat niet alleen diep onder de ijskap van Europa, maar ook ín die ijskap – zelfs vrij dicht aan het oppervlak – vloeibaar water te vinden zou zijn, ontstond min of meer per ongeluk, zo vertelt Schroeder. “We werkten aan iets totaal anders, dat verband houdt met klimaatverandering en de impact die dit heeft op het oppervlak van Groenland toen we opeens die kleine dubbele heuvelrugjes zagen; en we waren zelfs in staat om te zien hoe ze (op Groenland, red.) ontstonden.” Nader onderzoek – waarbij de wetenschappers gebruik maakt van radarmetingen – wees vervolgens uit hoe deze heuvelrugjes ontstaan waren. “In Groenland ontstaan deze dubbele richels op plekken waar water van oppervlaktemeertjes en stroompjes (via breuken, red.) in de ijskap zakt en weer bevriest,” aldus onderzoeker Riley Culberg (zie ook het filmpje hieronder).
En vergelijkbare heuvelrugjes treffen we dus op het oppervlak van Europa aan. “Eén manier waarop vergelijkbare aan het oppervlak gelegen waterreservoirs op Europa kunnen ontstaan, is doordat water vanuit die ondergrondse oceaan via breuken in de ijskap naar boven wordt geduwd,” legt Culberg uit.
Overal water?
Zoals gezegd zouden deze redelijk oppervlakkig gelegen waterreservoirs vrij gemakkelijk in staat moeten zijn om chemische stoffen afkomstig uit de omringende ruimte te incorporeren. Daarnaast zouden ze natuurlijk ook een stuk gemakkelijker te bemonsteren moeten zijn dan de veel dieper gelegen oceaan waaruit het water waarmee ze gevuld zijn afkomstig is. Tenslotte zijn ze – afgaand op de dubbele heuvelruggen die we op Europa zien – mogelijk ook zeer talrijk. “Als het mechanisme dat we op Groenland zien ook het mechanisme is dat op Europa speelt, dan suggereert dat dat er overal water te vinden is,” aldus Schroeder.
Met het onderzoek stapelt ook het bewijs dat die dikke ijskap van Europa geen ondoordringbare barrière is, zich verder op. Eerder wezen waterpluimen die aan Europa’s ijskap ontsnappen er al op dat oceaanwater zich een weg door die ijskap weet te banen en dat die oceaan dus niet volledig geïsoleerd is van de buitenwereld. En ook dit onderzoek hint erop dat de ijskap vrij dynamisch is, in die zin dat deze contact tussen de onder de ijskap gelegen oceaan en de chemische stoffen die de nabije hemellichamen op de ijskap afzetten faciliteert. En daarmee lijkt het idee dat er onder die ijskap leven kan ontstaan én standhouden, toch steeds aannemelijker te worden.
Of er ook daadwerkelijk leven onder de ijskap van Europa te vinden is, blijft ook na deze studie in nevelen gehuld. Gehoopt wordt dat toekomstige missies naar de maan daar meer inzicht in kunnen geven. Gelukkig staan die missies inmiddels in de steigers; in 2024 hoopt NASA de Europa Clipper te lanceren. Aan boord van deze sonde bevindt zich ook een radar die specifiek ontworpen is om de structuur van de ijskap te onthullen. En ESA werkt momenteel aan JUICE: een sonde die in 2023 gelanceerd moet worden en naast Jupiter ook enkele van zijn manen, waaronder Europa, nader moet bestuderen.
