Het lijkt erop dat deze logge dieren korte dutjes doen wanneer ze tijdens maandenlange foerageertochten naar de diepten van de zee afdalen – en dan toch de tijd te doden hebben.
Zeeolifanten zijn behoorlijke slaapkoppen. Tijdens het paarseizoen kunnen ze tot wel tien uur per dag op het strand liggen snurken. Maar over het slaappatroon van zeeolifanten tijdens hun maandenlange foerageertochten is veel minder bekend. “Jarenlang was één van de belangrijkste vragen over deze dieren wanneer ze slapen,” zegt onderzoeker Daniel Costa. Een nieuwe studie geeft nu het verlossende antwoord.
Sensoren
Elk jaar trekken zeeolifanten acht maanden lang de noordelijke Stille Oceaan door, op zoek naar eten. En om te bepalen wanneer de dieren tijdens deze fourageertochten slapen, besloten de onderzoekers een aantal wilde zeeolifanten uit te rusten met apparaatjes die op betrouwbare wijze de hersenactiviteit meten. “We gebruikten dezelfde sensoren die toegepast worden bij slaaponderzoek bij mensen,” vertelt co-auteur Jessica Kendall-Bar. “Met een verwijderbare, flexibele lijm bevestigden we deze sensoren op hun kop, zodat er geen water in kon komen en de signalen niet werden verstoord.” Daarnaast droegen de zeeolifanten geavanceerde trackers, waarmee de onderzoekers de dieren niet alleen konden volgen, maar ook inzage kregen in hun bewegingen.
…In de negentiende eeuw de zeeolifant zwaar bejaagd werd voor zijn dikke vetlaag? Vooral de noordelijke zeeolifant (Mirounga angustirostris), die voorkomt langs de westkust van Noord-Amerika en die de onderzoekers in deze studie bestudeerden, had het zwaar te verduren, en dreigde uit te sterven. Tegen het einde van de negentiende eeuw waren er zelfs niet meer dan twintig dieren over. Gelukkig heeft de soort zich goed weten te herstellen. Tegenwoordig komt zowel de noordelijke zeeolifant als de zuidelijke zeeolifant (Mirounga leonina) weer in groten getale voor. Het aantal noordelijke zeeolifanten is over een tijdspanne van slechts één eeuw gestegen van nog geen twintig naar rond de 125.000 in 1992!
De bevindingen zijn verrassend. Want hoewel zeeolifanten op het strand urenlange tukjes doen, blijkt dit tijdens de lange foerageertochten andere koek.
Twee uur per dag
Uit de nieuwe bevindingen blijkt dat zeeolifanten gemiddeld slechts twee uur per dag slapen. Hiermee wedijveren ze zelfs met de recordhouder, de Afrikaanse olifant, die het minst slaapt van alle bekende zoogdieren. Zo doet de Afrikaanse olifant elke dag ook maar twee uur zijn ogen dicht. “Wat dat betreft zijn zeeolifanten best vreemd,” zegt Kendall-Bar. “Ze slapen veel als ze op het land liggen, met meer dan tien uur per dag. Maar tijdens hun maandenlange trektocht, beperken ze hun hoeveelheid slaap tot slechts twee uur of minder.”
Diepzeeduik
Wanneer ze hier kort de tijd voor nemen? Ook dat zal je misschien verbazen. Zo blijkt dat zeeolifanten met name tijdens diepzeeduiken – wanneer ze stoppen met zwemmen en langzaam naar de bodem zinken – in slaap vallen. Ze slapen tijdens deze diepe duiken, die ongeveer een halfuurtje duren, ongeveer tien minuten per keer. En op de diepten waarop dit gebeurt, hebben de zeeolifanten meestal een zogenoemd negatief drijfvermogen, wat betekent dat ze passief blijven ‘vallen’, vergelijkbaar met een neerdwarrelend blad. Het betekent dat ze al slapend in een neerwaartse spiraal honderden meters naar beneden afdalen – en soms zelfs eventjes roerloos op de zeebodem blijven liggen.
Diepe slaap en REM-slaap
Uit de verzamelde gegevens blijkt bovendien dat de duikende zeeolifanten tijdens hun neerwaartse ‘val’ in diepe slaap verkeren. “Na enkele minuten gaan ze vervolgens over naar de REM-slaap,” legt Kendall-Bar uit. “Ze verliezen dan hun houdingscontrole en draaien ondersteboven.” Vervolgens zinken ze in deze toestand in een ‘slaapspiraal’ naar de bodem.
Roofdieren
Het lijkt misschien eigenaardig, dat de zeeolifant een diepzeeduik als uitgelezen kans ziet voor een kort dutje. Toch is dit wel te verklaren. Roofdieren, zoals haaien en orka’s, hebben het vooral op zeeolifanten voorzien wanneer ze zich aan het zeeoppervlak bevinden. En dus halen ze snel een minuutje of twee adem, voordat ze weer naar beneden afdalen. “Zeeolifanten kunnen hun adem erg lang inhouden,” zegt Kendall-Bar. “Dit stelt hen in staat om in slaap te vallen wanneer ze zich diep onder het oppervlak bevinden, waar het veilig is.”
Inzichten
De studie is een belangrijke stap voorwaarts. Want voor het eerst zijn wetenschappers erin geslaagd de hersenactiviteit te meten van een vrij, wild zeezoogdier. En dat heeft interessante nieuwe inzichten onthuld over de slaapgewoonten van zeeolifanten tijdens de maanden die ze op zee doorbrengen. “We kunnen nu met zekerheid zeggen dat zeeolifanten tijdens diepzeeduiken in slaap vallen,” concludeert Costa. “Bovendien weten we nu dat ze over het algemeen niet veel slapen in vergelijking met andere zoogdieren.”
De volgende stap is om met behulp van een soortgelijke methode de hersenactiviteit te bestuderen bij andere soorten zeeroofdieren, zeeleeuwen en zelfs menselijke vrijduikers. Daarnaast kunnen de resultaten nuttig zijn voor de instandhouding van zeezoogdieren. Normaal gesproken zijn wetenschappers er namelijk op gebrand om met name de gebieden waar dieren fourageren, te beschermen. Maar misschien zijn de plaatsen waar ze slapen wel net zo belangrijk.
