Nieuw onderzoek onthult dat de Thwaites-gletsjer – bijgenaamd de Doemsdag-gletsjer – aan het begin van de jaren veertig al is begonnen met smelten. En dat doet de gletsjer anno 2024 nog altijd.
Tot die conclusie komen onderzoekers in het blad Proceedings of the National Academy of Sciences. Hun studie handelt over de Thwaites-gletsjer; de breedste gletsjer op aarde. De Antarctische ijsreus is maar liefst 128 kilometer breed en kan zich qua oppervlak meten met Engeland, Wales én Noord-Ierland! Maar die enorme omvang maakt de gletsjer zeker niet onaantastbaar; gemiddeld verliest de gletsjer elk jaar zo’n 50 miljard ton ijs.
Het begin
Dat de gletsjer ijs verliest, weten we al sinds de jaren zeventig, toen satellieten de boel nauwlettend in de gaten gingen houden. Maar wanneer het ijsverlies precies begonnen is, was onbekend. Het nieuwe onderzoek brengt daar nu verandering in. Volgens de onderzoekers begon de gletsjer zich reeds in de jaren veertig terug te trekken. En die terugtrekking valt – waarschijnlijk niet geheel ontoevallig – samen met een extreme El Niño die het westelijke deel van Antarctica tussen 1939 en 1941 behoorlijk opwarmde. Hoewel die El Niño tijdelijk was, herstelde de Thwaites-gletsjer zich daarna niet, maar bleef deze zich – tot op de dag van vandaag – verder terugtrekken.
Pine Island-gletsjer
En dat geldt niet alleen voor de Thwaites-gletsjer. Eerder onderzoek wees namelijk uit dat ook de daarnaast gelegen en eveneens in de Amundsenzee uitmondende Pine Island-gletsjer zich in de jaren veertig van de vorige eeuw begon terug te trekken en daar ook nog altijd mee bezig is. “Het is opvallend dat El Niño slechts een paar jaar duurde, maar dat de twee gletsjers – Thwaites en Pine Island – zich nog altijd significant terugtrekken,” merkt onderzoeker Julia Wellner op.
Externe factoren
Dat ook de Thwaites-gletsjer zich rond de jaren veertig van de vorige eeuw begon terug te trekken, leiden de onderzoekers af uit sedimentkernen. Die stelden de onderzoekers in staat om de geschiedenis van de gletsjer sinds het begin van het Holoceen – een tijdperk dat zo’n 11.700 jaar geleden aanving – te reconstrueren. En zo ontdekten de onderzoekers dus ook dat de gletsjer zich in de jaren veertig van de vorige eeuw opeens flink begon terug te trekken. Ze brengen dat, zoals gezegd, in verband met een krachtige El Niño. “De ontdekking dat zowel de Thwaites-gletsjer als de Pine Island-gletsjer dezelfde geschiedenis kennen waarin ze steeds dunner werden en zich steeds verder terugtrokken, onthult dat ijsverlies in deze sector van de Amundsenzee voornamelijk wordt ingegeven door externe factoren – denk aan veranderingen in de oceaan en atmosfeer – in plaats van door processen in de gletsjers zelf,” aldus onderzoeker Claus-Dieter Hillenbrand.
Implicaties voor modellen
Het is een waardevol inzicht. “Onze studie helpt ons beter begrijpen welke factoren de belangrijkste drijvende kracht zijn achter het dunner worden en terugtrekken van de gletsjers die in de Amundsenzee uitkomen. Daarom zullen onze resultaten de modellen die proberen te voorspellen in welke mate en hoe snel de Antarctische ijskap in de toekomst gaat smelten en gaat bijdragen aan de zeespiegelstijging, verbeteren,” voorspelt Hillenbrand.
Doemsdag-gletsjer
Onderzoekers proberen al jaren helder te krijgen hoe de toekomst van de Thwaites-gletsjer – en daarmee ook die van onze zeespiegel – eruit gaat zien. De gigantische gletsjer herbergt namelijk voldoende ijs om – als deze volledig wegsmelt – de wereldwijde zeespiegel met zo’n 65 centimeter te doen stijgen. En daar blijft het dan waarschijnlijk niet bij; de enorme gletsjer remt op dit moment namelijk ook omringende gletsjers af. Als de Thwaites-gletsjer verdwijnt, zullen ook die gletsjers – samen goed voor een zeespiegelstijging van 2,4 meter wanneer ze in hun geheel verdwijnen – sneller ijs gaan verliezen. Een angstige realisatie die de Thwaites-gletsjer eerder al de bijnaam ‘Doemsdag-gletsjer’ opleverde. “Als Thwaites destabiliseert, dan kan in principe al het ijs in West-Antarctica destabiliseren,” aldus Wellner.
Uit balans
En nu weten we dus dat deze gletsjer al veel langer dan satellieten ons vertellen kunnen, aan het smelten is. En dat die smelt hoogstwaarschijnlijk in gang werd gezet door een krachtige El Niño, die ergens rond de tijd dat hier in Europa de Tweede Wereldoorlog uitbrak, het westelijke deel van Antarctica op extra hitte trakteerde. “Een belangrijke implicatie van onze bevindingen is, dat zodra een ijskap zich begint terug te trekken, deze dat decennialang kan blijven doen,” merkt onderzoeker James Smith op. “Zodra het systeem uit balans is, blijft de terugtrekking doorgang vinden,” concludeert Wellner. En ook dat is vanzelfsprekend waardevolle informatie als je helder probeert te krijgen hoe het deze gletsjer en omringende gletsjers in de toekomst zal vergaan.
Dat de Thwaites-gletsjer zich anno 2024 nog altijd terugtrekt, is natuurlijk niet toe te schrijven aan een El Niño die meer dan tachtig jaar geleden acte de présence gaf. In plaats daarvan kun je de El Niño uit de jaren veertig van de vorige eeuw het beste zien als een gebeurtenis die de reeds smeltende Thwaites-gletsjer net het duwtje gaf dat deze nodig had om zich ook echt te gaan terugtrekken. Die terugtrekking is vervolgens door de verdere opwarming van de aarde in stand gehouden, zo suggereren de onderzoekers. Het is een suggestie die zeker niet uit de lucht gegrepen is; talloze studies hebben al aangetoond dat de Thwaites-gletsjer ernstig te lijden heeft onder de antropogene (oftewel door mensen ingegeven) opwarming van de aarde. Voornamelijk doordat omringend oceaanwater opwarmt en de gletsjer van onderaf aantast. “Dat ijsstromen zoals de Thwaites-gletsjer en de Pine Island-gletsjer zich sindsdien zijn terug blijven trekken, hint erop dat ze niet in staat waren om zich na de uitzonderlijk krachtige El Niño van de jaren veertig te herstellen,” zo schrijven de onderzoekers. “Het reflecteert mogelijk de toenemende dominantie van antropogene processen.”
