Zonen eisen bijzonder zoveel zorg. Het leidt ertoe dat de kans dat hun moeder met succes een nieuw kalf ter wereld brengt, met de helft krimpt.
Het is niet ongebruikelijk dat ouders – en vooral moeders – voor hun kind door het vuur gaan. Ze offeren hun eigen toekomstige succes op in het belang van hun kroost. Nu toont een nieuwe studie aan dat orkamoeders dit tot in het extreme doorvoeren. Ze offeren hun eigen reproductieve succes op om voor hun zonen te zorgen, zelfs nadat die zonen al een volwassen leeftijd hebben bereikt.
Zonen
Mannetjesorka’s zijn zeer onzelfstandig. Het is dan ook bekend dat vrouwtjes in het wild lang voor zonen zorgen, veel langer dan voor dochters. “We weten al meer dan tien jaar dat mannetjes voor hun overleving sterk afhankelijk zijn van hun moeder,” vertelt onderzoeker Michael Weiss. “Het was echter nooit duidelijk of moeders daar een prijs voor betalen.”
Studie
Om die vraag te beantwoorden, bestudeerde Weiss samen met zijn collega’s een bekende groep orka’s die voor de kust van Noord-Amerika leeft. Deze populatie wordt al sinds 1976 door wetenschappers in de gaten gehouden. Hierdoor weten we dat zowel mannetjes als vrouwtjes in de groep waarin ze geboren zijn blijven. Dankzij de beschikbaarheid van gedetailleerde demografische gegevens kon het team onderzoeken hoe de zorg voor zonen en dochters van invloed is op de kans van vrouwtjes om zich voort te planten.
Zalm
Onderzoekers weten dat de bestudeerde groep orka’s zich voornamelijk met de chinookzalm voedt. Moeders bijten deze prooi gewoonlijk door midden, zodat ze de helft aan zoonlief kunnen geven. Dit doen ze overigens ook voor hun dochters. Een belangrijk verschil is echter dat wanneer dochters de vruchtbare leeftijd hebben bereikt, ze voor zichzelf moeten zorgen. Orkamoeders blijven echter een zoon, zelfs nadat deze volwassen is geworden, voeden.
Prijs
Uit de bevindingen blijkt nu dat moeders hier een hoge prijs voor betalen. En die prijs wordt er naarmate de tijd verstrijkt, ook niet kleiner op. Het grootbrengen van een zoon is zelfs zo’n uitputtende ervaring, dat de kans dat de moederorka meer nakomelingen voortbrengt, fors daalt. Elke levende zoon verkleint de kans dat een vrouwtje met succes een nieuw kalf ter wereld brengt, met de helft. Het betekent dat moederorka’s dus afzien van toekomstige nakomelingen ten behoeve van hun (volwassen) zoon. Dat moederorka’s zichzelf zo opofferen, is hoogst ongebruikelijk in het dierenrijk en mogelijk zelfs een volkomen uniek kenmerk, aldus de onderzoekers.
Waarom?
“De omvang van de prijs die vrouwtjes betalen om voor hun zonen te zorgen, is heel verrassend,” onderstreept Weiss. Een prangende vraag is waarom orkamoeders dit doen. De onderzoekers suggereren dat dit mogelijk een evolutionair voordeel biedt. Wanneer mannetjes namelijk overleven en zich voortplanten, wordt de kans groter dat hun genen worden doorgegeven aan toekomstige generaties. Zonen kunnen namelijk met verschillende vrouwtjes paren en zo voor veel nakomelingen zorgen. “Vrouwtjes hebben er dus ook baat bij als hun zonen zich succesvol kunnen voortplanten,” verklaart Weiss. “Uit onze resultaten blijkt dat deze voordelen zelfs opwegen tegen de hoge prijs die orkamoeders betalen.”
Reproductief
Hoewel deze strategie in het verleden gunstig was, vrezen de onderzoekers dat het nu de overleving van de orka bedreigt. De zalm die de bestudeerde orka’s nuttigen, is in veel delen van het verspreidingsgebied namelijk schaars geworden. En met minder voedsel voor handen, komt ook het voortbestaan van de orka in gevaar. Op dit moment bestaat de bestudeerde groep nog maar uit 73 dieren – en dat is zorgwekkend weinig. De vraag is of de groep zich kan herstellen. “Dat wordt momenteel beperkt door het aantal vrouwtjes en de mate waarin ze reproductief actief zijn,” aldus onderzoeker Darren Croft. “De strategie, waarbij vrouwtjes hun eigen reproductieve succes opofferen ten gunste van de overleving van hun zonen, zit mogelijk het herstel van deze populatie in de weg.”
Inzicht
De onderzoekers verkondigen echter niet alleen slecht nieuws. De bevindingen, gepubliceerd in het vakblad Current Biology, verschaffen namelijk belangrijk nieuw inzicht in het leven van de orka, wat mogelijk van pas komt bij toekomstige inspanningen om de soort voor uitsterven te behoeden. “Onze studie laat zien hoe speciaal (en mogelijk zelfs uniek) de moeder-zoonband bij orka’s is,” concludeert Weiss. “Maar nog belangrijker is dat het aantoont hoe essentieel sociale systemen zijn bij het bepalen van demografische patronen. Dit is van cruciaal belang, zowel voor een goed begrip van onze wereld als voor het behoud van bedreigde diersoorten.”
De onderzoekers zijn van plan de studie uit te breiden. Zo vermoeden ze dat orkamoeders mogelijk zelf niet genoeg te eten krijgen wanneer ze voedsel met hun (volwassen) zonen delen. Een manier om uithongering te voorkomen, is daarom om de aantallen chinookzalm, die in dezelfde wateren leven en waar orka’s zo van afhankelijk zijn, op te krikken. Mogelijk kan dat niet alleen het voortbestaan van deze vis, maar ook van de orka veilig stellen.
