De bonte grasspringspin blijkt een toestand te ervaren die opvallend sterk lijkt op onze eigen REM-slaap. En dat betekent dat mogelijk zelfs spinnen dromen.
Mensen kunnen erg levendig dromen. Dit gebeurt wanneer we ons in de zogenaamde REM-slaap bevinden. Naast de mens, blijken ook onder andere ratten, olifanten, honden en katten te kunnen dromen. Maar dit vermogen blijkt niet beperkt tot zoogdieren. Duitse onderzoek suggereert nu namelijk dat mogelijk ook de spin – die bij menigeen waarschijnlijk voor nachtmerries zorgt – droomt.
REM-slaap
Gedurende de nacht ondergaan we verschillende slaapfasen (zie kader). Zoals gezegd dromen we veruit het meest tijdens de REM-slaap. In deze slaaptoestand schieten onze ogen snel heen en weer – vandaar de naam rapid eye movement-slaap.
Op basis van je hersenactiviteit is de activiteit ‘slapen’ in verschillende fasen onder te verdelen. Je begint met slaapfase 1. Deze duurt maar kort: de frequentie van de hersengolven loopt terug en je ademhaling wordt trager. Dan ga je door naar slaapfase 2: je spieren ontspannen en de activiteit in de delen van het brein die betrokken zijn bij het denken, redeneren en oplossen van problemen loopt nog verder terug. Deze fase duurt zo’n twintig minuten en wordt dan ingeruild voor fase 3 en fase 4. Samen vormen deze fases de ‘diepe slaap’: je hersenactiviteit is minimaal en je bent bijna niet wakker te krijgen. Deze diepe slaap duurt ongeveer een half uur. En dan gebeurt er iets geks. Je hersenen en lichaam gaan snel opnieuw de verschillende fases door tot je weer bij fase 2 bent. Maar in plaats van te ontspannen, gaat je hart nu sneller kloppen, wordt je ademhaling oppervlakkig en schieten je ogen heen en weer. De REM-fase is aangebroken. Na je eerste droom, doorloop je de verschillende fasen weer. Tijdens een gemiddelde nacht breng je ongeveer de helft van de tijd in lichte slaap door, 20 procent in diepe slaap en 25 procent in REM-slaap. 5 procent van de tijd zijn we heel kort even wakker.
De REM-slaap is ondertussen al uitgebreid onder zoogdieren bestudeerd. Maar omdat veel dieren – waaronder geleedpotigen – niet over bewegende ogen beschikken, is het lastig te achterhalen in hoeverre zij een soortgelijke slaapfase kennen.
Springspin
Om toch een poging te wagen, bestudeerden onderzoekers in een nieuwe studie de paar centimeter grote bonte grasspringspin (Evarcha arcuata). Dit is een spin uit de familie der springspinnen die onder andere in Nederland voorkomt. Hoewel ook deze spinnen vaste oogbollen hebben die niet zoals de onze in de oogkassen kunnen draaien, kunnen ze wel hun netvliezen bewegen. Op die manier verschuift het gezichtsveld van de spin.
Huid
In de studie analyseerden de onderzoekers infraroodbeelden van 34 jonge springspinnen. Omdat de huid van de pas geboren spinnetjes nog geen pigmentatie vertoont, konden de onderzoekers het netvlies rechtstreeks bestuderen. Het leidt tot een opvallende ontdekking. Terwijl de spinnen slapen blijken ze namelijk bepaalde perioden door te maken waarin hun netvliezen bijzonder snel bewegen. De lengte van deze fasen nam gedurende de nacht steeds een beetje toe.
Trillende ledematen
Opvallend genoeg gingen deze waargenomen bewegingen van het netvlies altijd gepaard met ongecontroleerde lichaamsbewegingen. Denk bijvoorbeeld aan trillende ledematen. En dat is interessant. Deze slaapfase van de spin lijkt op meerdere vlakken dus opvallend sterk op onze eigen REM-slaap.
Dromende spinnen
Het betekent dat de onderzoekers op een actieve slaaptoestand bij spinnen zijn gestuit die verrassende overeenkomsten met de REM-slaap vertoont. En als spinnen inderdaad een soort REM-slaap kennen, dan zou dit er tevens op kunnen wijzen dat ze net als mensen dromen.
De bevindingen uit de studie suggereren dus voorzichtig dat ook spinnen in staat zijn te dromen. De studie breidt dan ook ons begrip van de evolutie van slaap bij dieren uit. Tegelijkertijd roept het ook vragen op. Want in hoeverre ervaren spinnen bijvoorbeeld visuele dromen? En waar zouden die dromen dan precies over gaan? Misschien hebben ze ook wel nachtmerries over jou! Het laatste woord is hier ongetwijfeld nog niet over gezegd.
