Zoals Brabanders anders praten dan Amsterdammers, zo hebben ook chimpansees hun eigen dialect. Alleen wapperen zij met bladeren.
Onderzoekers van de Schotse University of St. Andrews hebben ontdekt dat twee groepen chimpansees die buren van elkaar zijn in het Budongo-bos in Oeganda in verschillende dialecten met elkaar communiceren met behulp van bladeren. De chimpansees passen de eigen gebaren aan de groep aan. In gemeenschappen in de omgeving worden de bladeren weer op andere manieren gebruikt om te communiceren. Zo ontstaan er eigen dialecten.
Sociaal leven
Gebarentaal is een belangrijk onderdeel van het sociale leven van chimpansees. Ze gebruiken gebaren om te vragen om voedsel, om het goed te maken na een ruzie en voor sociale interactie in het algemeen. Er zijn ook veel verschillende soorten gebaren. Voor sommigen worden alleen de handen gebruikt, voor anderen wordt de ander aangeraakt en voor weer andere gebaren worden voorwerpen gebruikt, zoals stokken, bomen en bladeren.
Volgens eerder onderzoek van dezelfde onderzoekers kennen de chimpansees 66 gebaren waarmee ze negentien boodschappen kunnen uitzenden. Wat ze veel doen is bijvoorbeeld de randen van een blad afbijten om de aandacht te trekken van een vrouwtje. Ze grijpen ook regelmatig een andere chimpansee vast. Dat kan drie betekenissen hebben: ‘klim op mijn rug’, ‘ga weg’ of ‘stop daarmee’. Ook kunnen ze een duw geven om duidelijk te maken dat de ander zich moet omdraaien. En als een chimpansee zijn arm optilt, bedoelt hij: ‘geef dat aan mij’.
De chimpansees scheuren de bladeren bijvoorbeeld door midden of trekken ze van een boom af, zoals de blaadjes van een bloem. Deze gebaren lijken erg op elkaar en zijn waargenomen in bijna alle onderzochte groepen chimpansees van Oost- tot West-Afrika. Maar het is nu voor het eerst dat onderzoekers hebben aangetoond dat iedere groep zijn eigen stijl of dialect heeft. En deze verschillen kunnen niet worden verklaard doordat ze in een ander type bos leven of genetisch van elkaar verschillen.
Andere uitspraak
Hoofdonderzoeker Gal Badihi legt uit: “Net als dialecten bij mensen worden de verschillende gebaren door de twee gemeenschappen in dezelfde context gebruikt en hebben ze dezelfde betekenis. Het is net als met potaito, potaato: het is hetzelfde woord met dezelfde betekenis, maar met een andere uitspraak.”
Dialecten worden vaak beschouwd als een fundamenteel onderdeel van de cultuur van groepen mensen en dieren. Tot nu toe was dit echter nooit bij chimpansees ontdekt. Wel wisten we dat ze bijvoorbeeld heel goed van elkaar kunnen leren door communicatie. Zo kunnen de dieren aan elkaar duidelijk maken hoe ze het juiste gereedschap moeten maken. Maar wetenschappers hebben zelden bewijs gevonden dat hun sociale omgeving ook hun manier van communiceren vormt. Deze nieuwe studie laat zien dat chimpansees net als andere sterke communicators in het dierenrijk, zoals zangvogels, walvissen en mensen, op een sociale manier specifieke aspecten leren van hun gebarentaal, zodat een eigen dialect ontstaat.
Chimpansee-archeologie
Onderzoeker Cat Hobaiter vult aan: “Deze gebaren zijn vrij normaal, maar in het dichte bos kan het lastig zijn om de details op te merken dus deden we een beetje ‘chimpansee-archeologie’. Nadat de dieren klaar waren met hun gebaren, gingen we kijken naar de overblijfselen van de bladeren. Iedere manier waarop de bladeren gescheurd waren liet een ander patroon achter dus zo konden we achterhalen wie welke stijl hanteerde.”
De ‘bladertaal’ wordt om meerdere redenen gebruikt. “Maar in het Budongo-bos scheuren de chimpansees de bladeren vooral om de vrouwtjes te versieren”, verklaart Hobaiter. “Het is een soort flirten en als je eenmaal de moed hebt verzameld om het meisje te vragen of ze interesse heeft, moet je ook nog weten hoe je dat doet in de lokale stijl.”
Snelle leerlingen
Want de vrouwtjes hebben dat door. “Het lijkt erop dat de vrouwtjeschimpansees die van de ene naar de andere gemeenschap verhuisden in staat waren om het dialect van de andere groep te begrijpen. Het laat zien dat de chimpansees vrij makkelijk andere dialecten kunnen leren, zelfs als volwassenen.”
