Niet alleen warmde de stratosfeer gedurende een halfjaar met 1 á 2 graden Celsius op, het zou zelfs het gat in de ozonlaag tijdelijk hebben vergroot.
Eind 2019 ging het in Australië gruwelijk mis. Het land werd maandenlang geteisterd door allesvernietigende bosbranden. Groene natuurgebieden werden subiet omgezet in zwart geblakerde landschappen, wat naar schatting meer dan een miljard dieren het leven heeft gekost. Maar niet alleen hebben de hevige branden een afdruk achtergelaten op het Australische land. Want ook de atmosfeer heeft een ferme klap te verduren gekregen.
De Australische bosbranden van 2019-2020 waren misschien wel de heftigste ooit. Hoewel natuurbranden in Australië een jaarlijks terugkerend verschijnsel zijn, waren de branden deze keer echt ongenadig. Dit had met name te maken met de verzengende hitte waarin Australië verkeerde met gemiddelde temperaturen van veertig graden Celsius. De periode tussen januari en november ging dan ook de boeken in als de op één na warmste én droogste periode ooit. Doordat het vuur ongetemd om zich heen bleef slaan, werd er in verschillende delen van het land de noodtoestand uitgeroepen. Uiteindelijk werden er duizenden mensen uit hun huis verdreven en hebben de branden zeker dertig mensen en een miljard dieren het leven gekost.
Door de grootte van de branden is er niet alleen veel land verwoest, het heeft ook zijn sporen achtergelaten in de atmosfeer. Zo stellen wetenschappers dat de hoeveelheid rook die door de branden in de atmosfeer is gespuwd, wedijverende met die van een grote vulkaanuitbarsting. “Tijdens de vernietigende bosbranden is er zo’n 0,9 miljoen ton rook in de atmosfeer gepompt,” vertelt onderzoeker Pengfei Yu in een interview met Scientias.nl. Dit is volgens de wetenschapper de grootste hoeveelheid die ooit in het satelliettijdperk is gedocumenteerd. Bovendien was deze gigantische rookwolk zo immens, dat het zelfs tot aan de stratosfeer (het deel van de atmosfeer dat zich uitstrekt van ongeveer 10 kilometer tot 50 kilometer boven het aardoppervlak en waar we ook de befaamde ozonlaag vinden) reikte.
Temperatuurstijging
De rook die zich een weg naar de atmosfeer baande bestond uit verschillende soorten rookdeeltjes. “De rook bevat onder andere roet en organische koolstof,” legt Yu uit. En deze deeltjes zijn funest. Wanneer er namelijk zwarte koolstofdeeltjes in de atmosfeer worden geïnjecteerd, zorgt hun donkere kleur ervoor dat ze zonlicht absorberen. Hierdoor warmt de omringende lucht op. De onderzoekers stellen dan ook dat de verwoestende Australische bosbranden ervoor zorgden dat de temperatuur in de stratosfeer op het zuidelijk halfrond 1 á 2 graden Celsius hoger lag dan normaal. Zelfs nadat de branden waren geblust, hield dit opwarmende effect nog zeker een halfjaar aan.
Ozonlaag
Maar niet alleen hebben de desastreuse branden geleid tot een warmere stratosfeer. “De rook kan ook de luchtcirculatie veranderen, invloed uitoefenen op de stratosferische chemie en de ozonlaag beïnvloeden,” vertelt Yu. En met name het effect op de ozonlaag is interessant. Wetenschappers ontdekten eind 2020 dat het gat in de ozonlaag op dat moment namelijk behoorlijk groot was en zelfs groter dan normaal. Het ozongat boven Antarctica was zelfs één van de grootste en diepste van de afgelopen jaren.
Ozonmoleculen
Volgens de onderzoekers zou het goed kunnen dat ook de Australische bosbranden gedeeltelijk verantwoordelijk waren voor het vergrootte ozongat. Het model van de onderzoekers toont namelijk aan dat stratosferische rookdeeltjes, afkomstig van de Australische bosbranden, ozonmoleculen hebben vernietigd. “De rook kan hebben bijgedragen aan een paar procent ozonverlies,” aldus Yu. “Dit betekent dat de natuurbranden waarschijnlijk – zij het voor een klein gedeelte – hebben bijgedragen aan de grootte van het ozongat.”
De studie maakt onmiskenbaar duidelijk dat de wijdverspreide natuurbranden niet alleen grote gevolgen hebben gehad voor de regio, maar dat de rampzalige gebeurtenis zelfs op grote hoogte voelbaar was. De onderzoekers hebben zelfs aangetoond dat de ergste gedocumenteerde bosbranden in de Australische geschiedenis een blijvende impact hadden op de lucht in de regio. “Onze studie benadrukt dat recordbrekende hoeveelheden rook aanhoudende gevolgen kan hebben voor de stratosferische dynamiek en chemie,” zo schrijven de onderzoekers. En dus krijgen we een steeds beter beeld van de omvangrijke impact van dergelijke hevige bosbranden op onze planeet.
