Het is slecht gesteld met het koraal in de oceanen. De mens is daar schuldig aan, maar één aspect is daarbij altijd over het hoofd gezien: de rol van de zeekomkommer. Zonder zeekomkommers gaat koraal vijftien keer sneller dood. En laten we die nou net massaal uit de zee hebben gehaald.
Koraalriffen worden wel de regenwouden van de zee genoemd. Ze bieden een habitat aan een kwart van alle zeeleven, terwijl ze maar minder dan 1 procent van het oceaanoppervlak bedekken. En zelfs die ene procent gaat hard achteruit door klimaatverandering en koraalziekten.
De schoonmakers van het systeem
En dus door een gebrek aan zeekomkommers, ontdekten twee onderzoekers in een uniek onderzoek dat in Nature verscheen. Deze kleine bescheiden diertjes eten organismen van de zeebodem en worden daarom ook wel de stofzuigers van de oceaan genoemd. Maar omdat ze al decennialang veel te veel uit zee zijn gehaald, zijn ze inmiddels zeldzaam. Sterker nog, ze zijn eigenlijk al zo lang zeldzaam dat niemand er meer aan dacht hoe belangrijk ze eigenlijk zijn.
“We wisten dat het uitroeien van grote roofdieren een sneeuwbaleffect kan hebben waardoor ecosystemen compleet veranderen”, vertelt Mark Hay van het Georgia Institute of Technology. “Maar wat we niet wisten, is wat er zou gebeuren na de verdwijning van detrivoren (afvaleters), of zoals we ze graag noemen, de schoonmakers van het systeem.”
Een inspirerend schilderij
Hay kwam op het idee voor zijn onderzoek toen hij een schilderij zag van een 19de eeuws zeilschip in een museum op Fiji. Het onderschrift vertelde dat het schip vertrok uit Fiji met tonnen aan gedroogde zeekomkommers aan boord. De onderzoeker realiseerde zich dat de diertjes die hij zelden zag als hij aan het duiken was bij de riffen ooit de bodem van ondiepe oceanen compleet bedekten.
Zeekomkommers zijn ongewervelde zeedieren en bestaan in vele maten, kleuren en vormen. Er zijn zeker 1700 soorten bekend. De kleinste is minder dan 4 millimeter en de grootsten kunnen wel 2 meter lang worden. Ze liggen de hele dag op of onder het zand van de zeebodem sedimenten op te zuigen en af te scheiden, waarbij ze bacteriën en andere piepkleine organismen consumeren.
De rol van de zeekomkommer
Hay en zijn collega-onderzoeker Cody Clements waren nieuwsgierig naar de rol van zeekomkommers toen er nog heel veel waren. En gelukkig diende zich een mooie gelegenheid aan: Clements werkte al jaren aan het herstel van koraal en had al heel wat aangeplant. Zo ook in het zand vlak voor de kust van een eiland, in een gebied waar ook veel zeekomkommers waren. Hij besloot de zeekomkommers weg te halen, omdat het er zoveel waren. Maar toen zag hij iets vreemds: het koraal begon af te sterven. “Ik heb al heel wat koraal geplant en mijn koraal gaat normaal gesproken niet dood. Dus ik dacht: hier moet iets aan de hand zijn”, vertelt Clements.
Samen met Hay besloot hij een test te doen: ze maakten koraalvelden met en zonder zeekomkommers en gingen elke dag kijken wat er gebeurde. Bij de velden zonder zeekomkommers ontstond een witte band onderaan het koraal. Die trok langzaam naar boven en doodde uiteindelijk de hele kolonie. Het was een kenmerk van een sedimentgerelateerde koraalziekte, die overal ter wereld voorkomt.
Missing link
De zeekomkommers leken de ziekte te onderdrukken. Het koraal zonder zeekomkommers stierf namelijk maar liefst vijftien keer vaker af. Ze deden nog een experiment op een andere locatie, nu met verschillende koraal- en zeekomkommersoorten, maar het resultaat was hetzelfde: het koraal ging veel vaker dood als er geen zeekomkommers in de buurt waren.
De zeekomkommers lijken de missing link te zijn van wat op zeker moment een intact ecosysteem was. Voordat mensen begonnen met het oogsten van deze stofzuigers van de zee hielpen ze het koraal beschermen tegen ziekten.
“Als je alle stofzuigers uit de grote vistank van de Aarde verwijdert, krijg je uiteindelijk een vieze tank”, zegt Clements metaforisch. “Mensen hebben al wel langer geroepen dat zeekomkommers mogelijk belangrijk zijn, maar we wisten tot nu toe niet hóé belangrijk.”
Een vervelende optelsom
Het is een optelsom van dingen die het koraal bedreigen. Denk aan overbevissing, de groei van de wereldbevolking, de troep die in zee belandt en dan dus de verwijdering van zeekomkommers. Alles bij elkaar is daardoor de bacteriegroei in het water verergerd. Iets wat de zeekomkommers hadden kunnen opruimen als ze er nog waren geweest. “In feite zijn we de zee gaan vervuilen, terwijl we tegelijkertijd alle schoonmakers hebben weggehaald”, aldus Hay.
De twee onderzoekers hopen dat hun studie bijdraagt aan de terugkeer van de zeekomkommer en dus het herstel van koraal. “Het terugbrengen van deze kleine jongens en bewustzijn creëren over hun waarde voor ecosystemen kan de situatie verbeteren”, aldus Clements. “Het kost wat moeite, maar als de koraalriffen weer aangroeien, verbetert de biodiversiteit en daarmee ook het levensonderhoud van mensen in kustgebieden.”
