De concentraties radioactieve stoffen in de gewassen blijken zelfs 34 jaar na dato de officiële veiligheidslimieten te overschrijden.
Het is dit jaar 34 jaar geleden dat de verwoestende kernramp nabij de Oekraïense plaats Tsjernobyl plaatsvond. De gebeurtenis ging de boeken in als de grootste kernramp ooit. De explosies en brand kostten niet alleen tientallen mensen het leven, er kwam tevens een enorme hoeveelheid radioactieve straling vrij. Hierdoor werd iedereen in een straal van 30 kilometer van de kerncentrale geëvacueerd. Ondertussen zijn we ruim drie decennia verder. Maar sporen van de ramp zijn nog altijd niet verdwenen.
Op 26 april 1986 gaat het gruwelijk mis in de kerncentrale van Tsjernobyl, een stad in het noorden van Oekraïne. In één van de reactoren – kernreactor nummer 4 – wordt een test uitgevoerd. En die mislukt. Er vinden twee explosies plaats en er volgt een brand. In de dagen die volgen, komen grote hoeveelheden radioactieve straling vrij. Door toedoen van een krachtige wind wordt radioactief materiaal over een groot deel van het noordelijk halfrond verspreid. In de weken erna worden veel mensen die rondom de kerncentrale leefden geëvacueerd. Uiteindelijk worden naar schatting meer dan 200.000 mensen verplaatst. Tot op de dag van vandaag zijn meer dan 100 dorpen in de omgeving van de kerncentrale onbewoond. Het betekent dat de natuur het gebied langzaam maar zeker overneemt. Bomen en struiken overwoekeren de lege gebouwen. En er blijken zelfs in de meest besmette gebieden verrassend veel wilde dieren te huizen.
In een nieuwe studie namen onderzoekers monsters van verschillende gewassen die op 13 plekken in het Oekraïense Ivankiv-district – ongeveer 50 kilometer ten zuiden van de energiecentrale – verbouwd worden. Dit district ligt in de buurt van Tsjernobyl, maar buiten de zogenoemde ‘exclusion zone’. Het team bestudeerde verschillende soorten granen, waaronder tarwe, rogge, haver en gerst en analyseerde de concentraties radioactieve isotopen. En wat blijkt? In bijna de helft (48 procent) van de 116 onderzochte monsters blijken de radioactieve isotopen strontium-90 en/of caesium-137 de officiële Oekraïense veiligheidslimieten te overschrijden. Maar niet alleen deze gewassen blijken nog steeds besmet. De onderzoekers namen ook enkele houtmonsters en onderwierpen ze aan een grondige inspectie. Het team ontdekte dat driekwart van het onderzochte hout meer strontium-90 bevat dan toegestaan is.
De cijfers
De cijfers liegen er niet om. Want de onderzoekers kwamen erachter dat 45 procent van de graanmonsters verzameld uit het noordoostelijke deel van het Ivankiv-district meer strontium-90 bevat dan toegestaan is voor menselijke consumptie. Deze situatie zal waarschijnlijk nog minstens tien jaar aanhouden, zo verwacht de onderzoeksgroep. maar, zo stellen ze, gemodelleerde gegevens tonen aan dat het grootste deel van het Ivankiv-district granen kan verbouwen die voldoen aan de veiligheidslimieten voor strontium-90. Anders is dat voor hout. Zo troffen de onderzoekers met name een ongekende hoge concentratie strontium-90 aan in een houtmonster afkomstig uit een houtgestookte oven. Zelfs tegen het einde van deze eeuw zou de concentratie strontium-90 in hout uit het district nog steeds de veiligheidslimieten kunnen overschrijden.
Strontium-90
De resultaten laten zien dat gewassen die rondom Tsjernobyl geteeld worden, nog altijd sporen van de kernramp met zich meedragen. “We concentreerden ons op strontium-90 omdat het bekend is dat dit isotoop in de bodem aanwezig is en door planten kan worden opgenomen,” legt onderzoeksleider Iryna Labunska uit. “We vonden vooral zeer hoge strontium-90-concentraties in houtas. En dat terwijl veel mensen nog steeds het as van vuur als meststof voor gewassen gebruiken. Mensen moeten zich bewust zijn van de voortdurende vervuiling van de bodem en de daarop groeiende planten. Bovendien zouden ze beter geadviseerd moeten worden over de veiligste landbouwmethodes.”
Toezicht
Volgens de onderzoekers zou er meer aandacht moeten uitgaan naar de nog altijd besmette gewassen afkomstig uit gebieden rondom Tsjernobyl. “Het overheidstoezicht op goederen die strontium-90 bevatten, eindigde in 2013,” vertelt Labunska. Maar, zo bepleiten de onderzoekers, de studie toont nu onomstotelijk aan dat dit toezicht zou moeten worden hervat. “Onze bevindingen wijzen op voortdurende besmetting en menselijke blootstelling, verergerd door een gebrek aan officiële routinematige monitoring,” waarschuwt onderzoeker David Santillo.
De onderzoekers raden dan ook aan dat er opnieuw monitoringsprogramma’s op poten moeten worden gezet. Daarnaast moet worden voorkomen dat er nog meer radioactief besmet hout gebruikt wordt om vuur mee te maken. Dit kan worden bereikt door de bevolking beter voor te lichten over hoe ze zo veilig mogelijk kunnen omgaan met radioactief besmet as. “Besmet graan en hout die in het Ivankiv-district worden geteeld, blijft een groot punt van zorg,” zegt onderzoeker Valery Kashparov. “We zullen dit nader moeten onderzoeken.”
