Elk organisme vertoont dezelfde tien levensverschijnselen. Om de week neemt bioloog Cees Mulder je mee naar de wondere wereld van één levensverschijnsel. Deze week het levensverschijnsel ‘reageren’.
Als docent moet ik de hele dag reageren op gebeurtenissen in het klaslokaal. Dat is lastiger dan je wellicht denkt. Wij mensen zijn bijzonder goed in het negeren van prikkels uit onze omgeving. Gelukkig maar. Je zou niet naar huis kunnen fietsen als je je van elke prikkel die binnenkomt bewust wordt. Elke toeter, elke zingende vogel, elke wandelaar, elk leeg blikje in de berm, het zou een drukke boel worden in de hersenen. Daarom filteren we de meeste prikkels die binnenkomen. In een klaslokaal de belangrijkste prikkels oppikken om erop te kunnen reageren, is gelukkig aan te leren. Een mobieltje op schoot onder de tafel is tegenwoordig zo gespot. Maar hoe werkt dit reageren? En kunnen planten dat ook?
Zenuwen
Waarnemen doe je met je zintuigen. Onze zintuigen nemen prikkels waar; veranderingen in onze omgeving. Via gevoelszenuwcellen worden vervolgens impulsen (elektrische stroompjes) geleid naar ons centraal zenuwstelsel. De meeste prikkels worden vervolgens verwerkt in onze hersenen, die bepalen wat er met de prikkel gedaan moet worden. Negeren? Graag! Reageren? Gaan we regelen. Via bewegingszenuwcellen lopen vervolgens impulsen van het zenuwstelsel naar onze spieren die er voor zorgen dat we remmen voor het rode stoplicht. Planten hebben geen zenuwen, toch kunnen ze prima reageren. Neem bijvoorbeeld de venusvliegenval (zie ook de afbeelding hierboven), een vleesetende plant die dichtklapt als een insect binnen twintig seconden twee voelhaartjes aantikt.
Bitter
Omdat reageren op je omgeving zo belangrijk is, zijn wij mensen daar goed in geworden. Reageren op licht doen we het snelst, dit omdat onze ogen de gevoeligste zintuigen zijn die we hebben. Reageren op geluid doen we in 3D omdat ons ene oor altijd iets verder weg van het geluid is dan het andere oor. Hierdoor hoort het ene oor geluid eerder dan het andere oor en weten je hersenen prima van welke kant het geluid komt. Op geur reageert ons lichaam het sterkst. Niets kan herinneringen van vroeger zo goed terughalen als geur. Reageren op smaak doen we allemaal anders, vooral op bittere smaken. Mensen die twee keer het gen hebben om bitter waar te nemen (één gekregen van vader en één gekregen van moeder), reageren heel sterk op bitter voedsel. Zij worden ook wel supertasters genoemd, onhandig omdat voor hen veel voedsel erg bitter smaakt.
Parasieten
Sommige koudwatervissen kennen hippe trucjes om nóg sneller op hun omgeving te kunnen reageren. Zo kan de tonijn de temperatuur van zijn hersenen en ogen laten oplopen zodat ze sneller kunnen reageren op prooidieren. Bepaalde planten zonder bladgroenkorrels hebben ook een slim trucje. Omdat ze niet hun eigen eten kunnen maken, moeten ze parasiteren op andere planten. Maar hoe weten ze waar jonge verse planten gaan ontkiemen? Simpel. Ze wachten geduldig tot de wortels van deze jonge planten signalen gaan uitzenden om nuttige schimmels te lokken. Eenmaal dit signaal opgepikt, reageert de parasiet door zelf te ontkiemen en naar de wortel te groeien zodat hij kan mee-eten. Slim.
Stofwisseling
Over twee weken gaan we stoffen wisselen. Dat is op zich wel erg handig, want je hebt allerlei stoffen nodig voor je lichaam die je niet elke dag (wilt) eten. Neem nu teennagels… Wie eet ze nog vandaag de dag? Niemand. Toch groeien ze ongeveer 3 mm per maand! Hoe kan dat! Stofwisseling dus. Je eet stof A (boterhammen met pindakaas) en daar maakt je lichaam stof B van (teennagels). Handig, dat lichaam.
Eén keer in de twee weken plaatst biologiedocent Cees Mulder een column op Scientias.nl over biologie. Volg Cees ook op Facebook: /BiologieDocent en neem ook een kijkje op zijn eigen site. In het archief van Scientias.nl vind je zijn eerdere columns over biologie.
