Eigenlijk zocht een groep internationale astronomen naar iets heel anders toen ze toevalligerwijs op 49 nieuwe sterrenstelsels stuitten. Binnen drie uur nog wel. Dat is nog eens een vangst.
Met de MeerKAT-radiotelescoop in Zuid-Afrika speurden ze de hemel af voor een onderzoek dat als doel had om stervormend gas te bestuderen in een enkel radiosterrenstelsel. Dat gas vonden ze niet, wel ontdekten de wetenschappers gas uit bijna vijftig andere sterrenstelsels toen ze de data inspecteerden.
Een bijzondere vangst, beaamt Marcin Glowacki van de Curtin University in West-Australië. Hij noemt het een geweldig voorbeeld van hoe fantastisch een instrument als MeerKAT is voor het vinden van stervormend gas in sterrenstelsels. “Ik had nooit verwacht bijna vijftig nieuwe sterrenstelsels te vinden in zo’n korte tijd”, klinkt het enthousiast. “Door verschillende technieken te gebruiken voor het vinden van sterrenstelsels, konden we ze allemaal detecteren en hun gasvormige inhoud onthullen.”
En dat in slechts drie uur tijd. Het is een unieke prestatie. “We hebben nog nooit zoveel sterrenstelsels in zo’n korte tijd gezien”, aldus de onderzoeker. De nieuwe galaxy’s zijn voorlopig de 49’ers gedoopt, een verwijzing naar de goudzoekers in 1849 in Californië. De onderzoekers vinden de 49 nieuwe sterrenstelsels net zo waardevol als goudklompjes, maar dan aan de nachtelijke hemel.
Veel sterrenstelsels bevinden zich dichtbij elkaar. Ze vormen groepen, waarbij meerdere zijn waargenomen in één observatie. Drie sterrenstelsels waren zelfs direct met elkaar verbonden door hun gas.
“Deze drie zijn bijzonder interessant, want toen we de sterrenstelsels op andere golflengtes van licht bestudeerden, ontdekten we dat het sterrenstelsel in het midden verreweg de meeste sterren ontwikkelt. Het steelt waarschijnlijk gas van zijn buren om sterren te vormen, waardoor de andere twee mogelijk inactief worden. We zien hier een actief voorbeeld van de evolutie van een sterrenstelsel”, vertelt Glowacki.
“Deze ontdekking maakt de brute kracht van de MeerKAT-telescoop eens te meer duidelijk. De methoden die we hebben ontwikkeld om de 49’ers te bestuderen, zijn bovendien nuttig voor de grote onderzoeken van MeerKAT, maar ook voor kleinere observaties, zoals de onze.”
De vondst was niet helemaal onverwacht. Eerder al zijn er gasrijke sterrenstelsels ontdekt in andere korte observaties van MeerKAT. “We hopen door te gaan met onze studies en binnenkort meer ontdekkingen te delen over nieuwe gasrijke sterrenstelsels”, besluit Glowacki.
Radiosterrenstelsels zijn actieve sterrenstelsels die sterk stralen bij bepaalde radiogolflengtes. Het zijn bijna altijd grote elliptische stelsels. Ze zijn zo interessant, omdat ze op grote afstand kunnen worden waargenomen, bijvoorbeeld door de MeerKAT-ruimtetelescoop. Deze radiotelescoop staat in de buurt van Carnarvon in de Zuid-Afrikaanse woestijnregio Karoo, een van de stilste plekken ter wereld. De telescoop bestaat uit 63 schotels en is in 2018 in gebruik genomen. Het is een van de vier voorlopers van de Square Kilometre Array-radiotelescoop (SKA), die de grootste radiotelescoop ter wereld moet worden. De telescoop kan straks delen van het heelal in kaart brengen die we nog nooit eerder hebben gezien. Dit internationale megaproject kost meer dan 2 miljard dollar. Ook Nederland steekt er geld in. Behalve in Zuid-Afrika, waar de MeerKAT wordt uitgebreid, komt er ook een deel in Australië te staan. Daar worden ruim 130.000 antennes gebouwd, als onderdeel van SKA. In 2027 moeten de eerste meetresultaten binnenkomen.
