Nieuw onderzoek wijst uit dat oude beschavingen meer dan 3000 jaar geleden de aarde al voorgoed veranderden.
Je kunt er niet omheen. Door ons toedoen is de planeet de afgelopen eeuwen ingrijpend veranderd. Het leidt tot een uitputting van de grondstoffen die de aarde ons te bieden heeft, milieuproblemen en klimaatverandering. Maar wie denkt dat dit stuk voor stuk moderne problemen zijn, heeft het mis. Dat schrijven onderzoekers in het blad Science. Ze tonen namelijk aan dat mensen het grootste deel van de planeet zo’n 3000 jaar geleden al naar hun hand hadden gezet.
Het onderzoek
De onderzoekers trekken die conclusie nadat ze archeologen wereldwijd vroegen wat zij wisten over hoe het landgebruik in 146 regio’s op aarde – die alle continenten, met uitzondering van Antarctica beslaan – door de tijd heen veranderd is. Meer dan 250 deskundigen reageerden en hun input onthult hoe mensen wereldwijd door te jagen en verzamelen, landbouw en veeteelt te bedrijven door de tijd heen hun directe omgeving voorgoed veranderden. “Ons paper geeft voor het eerst een op wetenschap gebaseerd wereldwijd beeld van veranderingen in het landgebruik die op lange termijn optraden,” vertelt onderzoeker Erle Ellis aan Scientias.nl. “We laten – met behulp van de kennis en kunde van archeologen wereldwijd – zien dat de wereldwijde ecologische veranderingen veroorzaakt door de manier waarop mensen met land omgaan al veel eerder optraden en veel omvangrijker waren dan we eerder dachten.”
Invasieve landbouw
Aangenomen werd dat de jagers en verzamelaars en de vissers die duizenden jaren geleden leefden nauwelijks een stempel drukten op hun leefgebied. Maar we hebben deze prehistorische leefgemeenschappen dus onderschat. Volgens de onderzoekers werd het grootste deel van de biosfeer op het land zo’n 10.000 jaar geleden reeds door menselijke activiteiten beïnvloed en zo’n 3000 jaar geleden zou het grootste deel van de planeet reeds door mensen zijn veranderd. “Zo’n 12.000 jaar geleden waren mensen voornamelijk aan het verzamelen, wat betekent dat hun interactie met de omgeving veel beperkter was dan die van boeren over het algemeen is,” aldus onderzoeker Gary Feinman. “En nu zien we dat mensen zo’n 3000 jaar geleden al op een heel invasieve manier landbouw bedreven.”
Implicaties
Het onderzoek is heel belangrijk, zo stelt Ellis in gesprek met Scientias.nl. “Accurate modellen van het wereldwijde klimaat in het verleden, het heden en de toekomst vereisen accurate modellen van veranderingen in het gebruik van land en de bodembedekking. En het is essentieel om de vroege en wijdverspreide ecologische transformatie, veroorzaakt door mensen te erkennen als we de biodiversiteit wereldwijd effectief willen managen en handhaven. Onze studie bevestigt dat de huidige aanname van wetenschappers dat mensen pas sinds kort invloed uitoefenen op de aardse ecologie onjuist is en ook niet leidt tot de kennis die nodig is om de natuur ook in het Antropoceen (zie kader, red.) te kunnen behouden.”
Officieel leven we momenteel in het Holoceen, een tijdperk dat na de laatste ijstijd begon. Maar steeds meer mensen zijn ervan overtuigd dat het Holoceen eigenlijk al ten einde is gekomen en plaats heeft gemaakt voor het Antropoceen: een tijdperk dat gekenmerkt wordt door de enorme impact die wij mensen op onze planeet en het klimaat hebben. Waar onderzoekers het minder over eens zijn, is wanneer het Antropoceen nu eigenlijk begonnen is. In eerste instantie werd de Industriële Revolutie vaak gezien als het startpunt van dit nieuwe tijdperk. In een later stadium stelden onderzoekers echter voor om het Antropoceen halverwege de jaren vijftig van de vorige eeuw te laten starten. Afgaand op dit nieuwe onderzoek, dat laat zien dat mensen duizenden jaren geleden al hun stempel drukten op de aarde, zou je je af kunnen vragen of het wel gerechtvaardigd is om het Antropoceen pas in de twintigste eeuw van start te laten gaan. We vroegen Ellis hoe hij dat ziet. Hij benadrukt dat de veranderingen die mensen recent op aarde hebben aangebracht in veel opzichten onvergelijkbaar zijn met de veranderingen die mensen duizenden jaren geleden aanbrachten. “Er is geen twijfel over mogelijk dat de recente schaal, snelheid en intensiteit van de door mensen veroorzaakte transformatie van de aarde nu veel groter is dan in het verre verleden. Desondanks vormen de vroege veranderingen, en dan met name de veranderingen die geassocieerd worden met de verspreiding van de landbouw en daarvoor de brandlandbouw en verspreiding van voorkeurssoorten, wel de eerste ongeëvenaarde, door mensen ingegeven veranderingen in de aardse ecologie. Die vroege en ongeëvenaarde veranderingen brachten ons op een koers die leidde naar het ontstaan van de planeet zoals we die vandaag de dag kennen.” Aardwetenschapper Will Steffen, niet betrokken bij het onderzoek, is het daarmee eens. “Deze vroege invloed van mensen op hun omgeving verbleekt bij de omvang en snelheid van de door mensen ingegeven koers die het aardse systeem in zijn geheel – dus klimaat, atmosfeer, oceaan, ijs en biosfeer – van het Holoceen vandaan laat bewegen, een koers die duidelijk halverwege de vorige eeuw is ingezet.”
Daarnaast verandert het onderzoek ook onze kijk op de uitdagingen waar de mensheid momenteel voorstaat, denkt Feinman. “Het laat zien dat de problemen waarmee we vandaag de dag te maken hebben, diepgeworteld zijn en dat er meer nodig is dan wat simpele oplossingen om deze problemen op te lossen.” En tenslotte vertelt het onderzoek ons misschien ook wel meer over onszelf. “In zekere zin,” zo stelt geoloog Renaud Joannes-Boyau (niet betrokken bij het onderzoek), “wijzen de data erop dat onze soort al sinds de oorsprong van menselijke leefgemeenschappen de verbinding met het ecosysteem waarvan het deel uitmaakt, is kwijtgeraakt.”
