Het oppervlak van Venus is niet zomaar een laag steen. Mogelijk bestaat de buitenste schil uit een zachte, sponzige laag, die zichzelf vernieuwt.
Tenminste, dat denken wetenschappers nu. Het is niet makkelijk om daar achter te komen, aangezien Venus een verstikkende dikke giftige atmosfeer heeft. Het regent er zwavelzuur en is er gemiddeld 475 graden Celsius. In tegenstelling tot de verschillende tektonische platen van de Aarde, bestaat de schil van Venus ook nog eens uit één harde laag, waardoor het lastig is om te zien wat eronder zit.
De Magellan
Maar data die al in 1989 zijn verzameld door de ruimtesonde Magellan, hebben mogelijk al die jaren de geheimen van Venus verborgen gehouden. De Magellan had als doel het oppervlak van Venus in kaart te brengen en penetreerde met radar de dikke wolken van de planeet. Nu hebben wetenschappers die data er opnieuw bij gepakt en ontdekten ze dat de lithosfeer – de buitenste schil dus- van Venus mogelijk veel dunner is dan eerder gedacht.
Corona’s
Ze kwamen tot die conclusie door de zogenoemde corona’s op de planeet en de richels en greppels eromheen nader te bestuderen. Corona’s zijn een soort ovaalvormige vulkanen die alleen op Venus en een maan van Uranus voorkomen. Ze worden mogelijk gevormd door opwellend warm materiaal onder het oppervlak. Waar de richels dichter bij elkaar liggen, blijkt de lithosfeer erg dun, ongeveer 11 kilometer gemiddeld. “We hebben zo lang gedacht dat de lithosfeer van Venus dik en onbeweeglijk is, maar dat beeld is nu aan het kantelen”, aldus hoofdonderzoeker Suzanne Smrekar van NASA. “Hoewel Venus geen Aardachtige tektoniek kent, lijken bij deze gebieden met een dunne lithosfeer behoorlijke hoeveelheden hitte te kunnen ontsnappen, vergelijkbaar met regio’s waar nieuwe tektonische platen zich vormen op de zeebodem op Aarde.”
Lange tijd dachten wetenschappers dat er binnenin Venus niet veel gebeurde, maar recent onderzoek wijst anders uit. Neem de corona’s: ze lijken een beetje op inslagkraters en bestaan uit een verhoogde ring, een soort kroon, rond een verlaagde kern met daaromheen cirkelvormige breuken. Ze kunnen enorm zijn, wel honderden kilometers in doorsnee.
Een ingestorte koepel
Wetenschappers dachten in eerste instantie dat deze corona’s ook gewoon inslagkraters wáren, maar nadere analyse maakt duidelijk dat het van nature vulkanen zijn. Ze worden veroorzaakt door pluimen van heet gesmolten materiaal die opwellen uit het binnenste van de planeet. Daarbij wordt het oppervlak naar buiten geduwd als een koepel, die dan naar binnen instort als de pluim afkoelt. Aan de randen lekt het hete materiaal waardoor een ring ontstaat.
Inslagkraters, die bijvoorbeeld ontstaan na een meteorietinslag, zijn relatief zeldzaam op Venus, tenminste vergeleken met planeten als Mars of Mercurius. Waarom dit zo is, was lange tijd een raadsel. Hoe meer inslagkraters een planeet immers heeft, hoe ouder het oppervlak waarschijnlijk is. Als een oude planeet er maar weinig heeft dan moet iets die kraters hebben laten verdwijnen.
Forever young
Het oppervlak van Venus bestaat voor 80 procent uit vulkanisch gesteente, wat impliceert dat er een soort van mechanisme is om het binnenste van de planeet naar buiten te drukken, zoals op Aarde vulkanen ontstaan doordat magma naar buiten wordt gedrukt. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat zo’n proces continu aan de gang is op Venus waardoor het oppervlak voor altijd jong blijft. Deze nieuwe studie ondersteunt die hypothese. Aanhoudend warmteverlies in de regio’s waar corona’s voorkomen, wijst op continue geologische activiteit doordat de magma net onder het oppervlak pruttelt.
Tijd voor een missie
Venus lijkt veel op de Aarde als het gaat om de grootte, massa en samenstelling. Bovendien is het onze dichtstbijzijnde buurplaneet. Toch staat Mars veel meer in de belangstelling. De laatste jaren gaan er maar weinig ruimtesondes richting Venus. Gelukkig komt daar verandering in met de VERITAS-missie van NASA, die naar verwachting in 2027 wordt gelanceerd. Wetenschappers hopen dan een veel beter beeld te krijgen van de mysterieuze corona’s.
“VERITAS kan precies vaststellen waar deze actieve gebieden zijn en de lokale variaties in lithosferische dichtheid observeren. Wie weet, kunnen we ook nog de vervorming van de lithosfeer waarnemen”, reageert Smrekar. “Zo kunnen we bepalen of het vulkanisme de lithosfeer echt sponzig en zacht genoeg maakt om zoveel hitte te verliezen als de Aarde, of dat Venus nog meer mysteries in petto heeft.”
