Smeltende ijskappen, temperaturen die record na record breken: klimaatverandering is absoluut zichtbaar. Maar het is slechts een voorbode.
2015 en 2016 zijn jaren van records. Het ene na het andere mondiale hitterecord wordt verbroken. En die records worden door velen aangeduid als ‘klimaatverandering’. Maar die stijgende temperaturen, smeltende ijskappen en zomerse hoosbuien met bijbehorende ondergelopen kelders: dat is geen klimaatverandering. Het is nog maar een voorbode daarvan, zo stelt klimaatjournalist Rolf Schuttenhelm nadat hij tientallen wetenschappelijke papers doorspitte, met veel gezaghebbende klimaatwetenschappers sprak en de temperatuurreeksen van NASA vergeleek met klimaatmodellen en de historische verbanden tussen CO2 en de mondiale temperatuur.
Aerosolen
Al bijna 150 jaar – sinds de Industriële revolutie – brengen wij mensen grote hoeveelheden CO2 en andere broeikasgassen in de lucht. En die gassen zorgen ervoor dat de aarde opwarmt. Maar een groot deel van die opwarming is nu nog onzichtbaar, zo blijkt uit de analyse van Schuttenhelm. Er zijn verschillende factoren die een groot deel van de opwarming door CO2 maskeren. “Aerosolen bijvoorbeeld,” zo vertelt Schuttenhelm aan Scientias.nl. “Kleine deeltjes die in de lucht zweven.” Voor een deel zijn ze afkomstig uit de natuur (denk aan zout of zand), maar er zijn ook heel wat aerosolen die door mensen in de atmosfeer zijn gebracht (denk bijvoorbeeld aan roet). “Die aerosolen reflecteren en blokkeren zonlicht.” Daarmee zijn die aerosolen een koelende factor en maskeren ze een deel van de opwarming door CO2. “Een andere maskerende factor zijn de oceanen. Zij absorberen hitte uit de atmosfeer en een deel van de opwarming verdwijnt dus in de oceanen.”
Pijplijn-opwarming
Wat steevast blijkt tijdens klimaatonderzoek is dat de aarde een complex systeem is dat we nog altijd niet helemaal doorgronden. Er is dan ook veel onzekerheid over hoe de aarde exact op al die broeikasgassen in de atmosfeer gaat reageren. “Maar één ding is wel zeker,” zo stelt Schuttenhelm op basis van zijn analyse. “De opwarming die we nu zien, is nog maar een heel klein stukje van het verhaal.” De rest van het verhaal noemt hij ‘pijplijn-opwarming’. Het is opwarming die ons nog te wachten staat. En die we niet moeten onderschatten. “En die pijplijn-opwarming is bij het grote publiek, maar ook bij beleidsmakers en zelfs bij actievoerders een vrij onbekend begrip,” stelt Schuttenhelm enigszins verbaasd vast. Velen denken nog steeds dat klimaatverandering zich nu reeds in volle glorie op de thermometer ontvouwt. “Maar als je dat denkt, dan onderschat je de opwarming.”
CO2-concentratie terugschroeven
Dat wordt wel duidelijk als we kijken wat er zou gebeuren als de CO2- concentratie vanaf nu constant zou blijven (een ver-van-ons-bed-show, want de CO2-concentratie stijgt nog elk jaar). In dat geval zou de mondiale opwarming mogelijk nog steeds verdubbelen en dus hoger uitvallen dan de 1,5 tot 2 graden die politici proberen na te streven. Alleen een verlaging van de CO2-concentratie kan nog afrekenen met een deel van de pijplijn-opwarming, zo stelt Schuttenhelm. Een verlaging van de CO2-concentratie kan alleen bewerkstelligd worden als we afscheid nemen van fossiele brandstoffen. “De grootste uitdaging waar de mensheid ooit voor heeft gestaan.” Als het lukt, neemt de CO2-uitstoot af. En omdat de oceanen nog decennialang CO2 blijven opnemen, kan de CO2-concentratie in de atmosfeer uiteindelijk weer onder de 400 ppm duiken en kan een deel van de pijplijn-opwarming wellicht blijven waar ‘ie is: in de pijplijn. “Door de CO2-concentratie te verlagen kunnen we een onvermijdelijke opwarming van mogelijk nog 1 à 2 graden voorkomen.”
Maar een daling van de CO2-concentratie lijkt nog ver weg. In 2015 steeg de CO2-concentratie zelfs met een recordsnelheid. Het lijkt maar niet tot de mensheid door te dringen dat er actie moet worden ondernomen. “De traagheid van het klimaat is absoluut een vloek,” vindt Schuttenhelm. “We hebben nu misschien een beetje last van de opwarming, maar het escaleert pas echt tegen het eind van deze eeuw. Het is een probleem voor de toekomst.” Dat echter alleen nu kan worden opgelost. “We moeten handelen op basis van wat we nu weten en niet op basis van wat we nu waarnemen,” concludeert Schuttenhelm.
De analyse van Schuttenhelm resulteerde in 25 literatuuronderzoeken die deze week op Bitsofscience.org zijn gepubliceerd. Elk onderzoek zoomt dieper in op ‘klimaattraagheid’ oftewel de factoren die de opwarming van de aarde maskeren. De onderzoeken zijn hier in te zien.