Zeelui weten het al eeuwen: de gruwelijkste stormen wachten op het zuidelijk halfrond. Nu snappen wetenschappers waarom.
In oude scheepsjournalen valt al te lezen hoe heftig de zee te keer kon gaan op het zuidelijke deel van de aardbol. “De golven waren huizenhoog en dreigden het schip steeds weer te overspoelen”, schreef een passagier al in 1849 toen hij om Zuid-Amerika voer. Vele jaren later bevestigen satellietdata de intuïtie van de zeevaarders: het stormt inderdaad harder op het zuidelijk halfrond, om precies te zijn 24 procent harder. Maar niemand begreep waarom.
Klimaatwetenschappers van de University of Chicago komen nu voor het eerst met een concrete verklaring voor dit fenomeen. Er zijn twee boosdoeners: de circulatie van de oceanen en de grote gebergtes op het noordelijk halfrond. De verschillen tussen het noorden en het zuiden zijn bovendien toegenomen sinds de jaren 80.
Het onbekende zuiden
Lange tijd wisten we niet veel van het weer op het zuidelijk halfrond. De meeste observaties gingen over het weer op land en het zuidelijk halfrond heeft veel meer water. Maar door de opkomst van de satellietmetingen in de jaren 80 konden we vaststellen hoe extreem de verschillen zijn. Het zuidelijk halfrond heeft een sterkere straalstroom en meer extreme weersomstandigheden.
Een duidelijke verklaring was er niet voor deze asymmetrie dus besloten de onderzoekers alle vormen van bewijs op een rij te zetten, van observaties en hypotheses tot computersimulaties van het klimaat. “Je kunt de aarde niet in een potje stoppen”, begint hoofdonderzoeker Tiffany Shaw. “Dus in plaats daarvan hebben we klimaatmodellen gebruikt en experimenten uitgevoerd om onze hypotheses te testen.”
Geen bergen
De onderzoekers haalden steeds één variabele uit het model om te kijken wat het effect was op de kracht en hoeveelheid stormen op het zuidelijk halfrond. Als eerste keken ze naar topografische factoren: grote bergruggen verstoren de luchtstroom op zo’n manier dat stormen er door verminderen en er zijn veel meer gebergtes op het noordelijk halfrond. En inderdaad, toen de wetenschappers elke berg op aarde plat maakten, verdween de helft van het verschil in stormachtigheid tussen beide gedeeltes van de aardbol.
De andere helft moest te verklaren zijn door de oceaancirculatie. Het water beweegt over de aarde als een hele trage, maar krachtige lopende band: het zinkt op de Noordpool, trekt over de bodem van de oceaan, komt weer omhoog bij Antarctica en stroomt dan bijna naar het oppervlak, wat energie oplevert. Zo ontstaat een energieverschil tussen het noordelijk en het zuidelijk halfrond. Toen de wetenschappers ook deze factor elimineerden, verdween de andere helft van het verschil in stormkracht.
Steeds meer stormen
Gek genoeg, ontdekten de onderzoekers nog iets anders: in de afgelopen decennia is het verschil in stormachtigheid tussen beide aardhelften toegenomen. Dat komt vooral doordat het zuidelijk halfrond stormachtiger wordt, terwijl het noordelijk halfrond nagenoeg niet verandert. Dat heeft te maken met veranderingen in de oceaanstromen. Die vonden op beide helften plaats, maar het effect werd op het noordelijk halfrond tenietgedaan doordat er meer zonlicht wordt geabsorbeerd als gevolg van het verlies aan sneeuw en zee-ijs.
De bevindingen van de onderzoekers zijn in lijn met de conclusies van het IPCC. Het klimaatpanel van de VN voorziet ook meer stormen op het zuidelijk halfrond en geen noemenswaardige veranderingen in het noorden.
Een onzekere toekomst
In een toekomst waarin de aarde opwarmt en extreme weerssituaties zich steeds vaker voordoen, is het belangrijk om de fysische mechanismes achter het klimaat en de reactie op door mensen veroorzaakte veranderingen te begrijpen. Het is cruciaal om te kunnen voorspellen wat er gebeurt als klimaatverandering versnelt. “Door dit onderzoek vergroten we het vertrouwen in de klimaatmodellen en helpen de wereld om beter voorbereid te zijn op de impact van klimaatverandering”, aldus Shaw. “Een van de belangrijkste thema’s was om te achterhalen of de modellen ons nu de juiste informatie verschaffen, zodat we ze kunnen vertrouwen als ze de toekomst voorspellen. De inzet is hoog en het is belangrijk om het juiste antwoord te krijgen om de juiste reden.”
