De Nioghalvfjerdsfjorden is in een paar jaar tijd 113 vierkante kilometer ijs kwijtgeraakt.
In het noordoosten van Groenland vinden we de grootste overgebleven Arctische ijsplaat: de zogenoemde Nioghalvfjerdsfjorden. Deze ijsplaat is ongeveer 80 km lang en 20 km breed en is het drijvende vooreinde van de Noordoost-Groenlandse ijsstroom. Satellietbeelden tonen aan dat de ijsplat de laatste jaren flinke stukken ijs is kwijtgeraakt en compleet uiteen lijkt te vallen.
Manhattan
De ijsbergen die de grootste Arctische ijsplaat tussen 2018 en 2020 verloor, beslaan samen zo’n 113 vierkante kilometer. Ter vergelijking, dit is een gebied dat ongeveer twee keer groter is dan het stadsdeel Manhattan van New York. Het is overigens niet voor het eerst dat de ijsplaat massa verlies. In de loop van de tijd zijn er namelijk al meer stukken ijs afgebrokkeld. Sinds 1999 heeft de ijsplaat al een oppervlak van 160 vierkante kilometer ijs verloren.
Het lijkt er dus op dat nu ook de grootste Arctische ijsplaat ten prooi valt aan warmte en steeds meer ijs verliest. Heel verrassend is dit overigens niet. “Natuurlijk trek je even een wenkbrauw op als je ziet dat grote delen van de ijsplaat afbreken,” zegt onderzoeker Niels Korsgaard. “Maar gezien de huidige ontwikkelingen in het noordpoolgebied besef je ook dat dit in de lijn der verwachting ligt.”
Stijgende temperaturen
Het verlies van ijs valt voornamelijk toe te schrijven aan hogere temperaturen. Zo is bekend dat de temperaturen in het noordpoolgebied sneller stijgen dan het wereldwijde gemiddelde. Bovendien is het de afgelopen jaren in het noordoosten van Groenland ongelofelijk warm geweest. Herinner je je bijvoorbeeld die hittegolf in Europa en Groenland nog (zie kader)? “De atmosfeer in de regio is sinds 1980 met ongeveer drie graden Celsius opgewarmd,” zegt onderzoeker Jenny Turton. “In 2019 en 2020 zijn er bovendien recordtemperaturen waargenomen.”
Wanneer een ijsplaat kleiner wordt of zelfs volledig instort, heeft dit grote gevolgen. “De weerstand van de ijsstroom naar de oceaan neemt af, waardoor de gletsjers sneller gaan stromen en bovendien dunner worden,” legt Korsgaard uit. “We zouden ons grote zorgen moeten maken,” vult onderzoeker Jason Box aan. “Het lijkt erop dat de grootste overgebleven Arctische ijsplaat steeds verder uiteenvalt. Stroomopwaarts is dit de enige grote ijsstroom van Groenland, die 16 procent van het binnenlandse ijsreservoir leeg laat lopen.”
Noordoost-Groenlandse ijsstroom
De Noordoost-Groenlandse ijsstroom (een langzaam bewegende ‘rivier’ van ijs en sneeuw) strekt zich uit over een gebied van 600 kilometer en stroomt voornamelijk via twee zogenaamde ‘uitlaatgletsjers’. De ene is de Nioghalvfjerdsfjorden-gletsjer, de ander de Zachariae-gletsjer. Laatstgenoemde viel al eerder ten prooi aan warmte. Tussen 2002 en 2015 verloor de gletsjer grote ijsbergen aan de oceaan; grote stukken ijs kalfden in hoog tempo af. Nu blijkt dat de Nioghalvfjerdsfjorden-gletsjer een soortgelijke trend lijkt te volgen. “Met behulp van bijna dertig jaar aan satellietgegevens zien we de stroom van de gletsjer over het laatste decennium versnellen,” zegt onderzoeker Anne Solgaard. Dit gebeurt niet alleen op de plek waar de ijsplaat nu een ijsberg heeft gebaard. Ook ongeveer 80 kilometer stroomopwaarts, op de plek waar het ijs begint te drijven, zien we zo’n versnelling. Dit duidt op een grootschalige verandering van deze enorme gletsjer.”
Warmere zomers
Als hogere temperaturen blijven aanhouden en warmere zomers eerder regel dan uitzondering worden, kan dit het smelten van de gletsjer en de volledige ijskap versterken. “Elke zomer stroomt het water van de Groenlandse ijskap naar de tong van de gletsjer,” legt Turton uit. “Hierdoor ontstaan er aan het oppervlak nieuwe rivieren en plassen. “Het opnieuw invriezen van het water in de winter zorgt voor extra druk op de zwevende tong, wat kan leiden tot verdere afkalvingen.”
Het warmere weer betekent ook dat het zee-ijs langs de oostkust van Groenland uiteenvalt en smelt. Zee-ijs vormt als het ware een barrière en houdt stromend gletsjerijs tegen. Wanneer er minder zee-ijs op de oceaan rust, kan er dus nog meer ijs afbreken. Hoewel het wegkwijnen van het zee-ijs dus behoorlijk wat consequenties heeft, lijkt het erop dat het tij niet meer te keren valt. De laatste jaren zien onderzoekers het zee-ijsminimum namelijk steeds verder kelderen. En ook afgelopen jaar bleek er opvallend weinig zee-ijs op de Noordelijke IJszee te vinden te zijn. Dat we op een gegeven moment een ijsvrije Noordelijke IJszee zullen zien, lijkt een uitgemaakte zaak. Maar hoe vaak dit zal optreden? Dat hangt ervan af of wij erin slagen om onze uitstoot succesvol terug te dringen.
