Van links ziet de bij eruit als een mannetje. Rechts als een vrouwtje. Een zeldzaam verschijnsel.
Wetenschappers ontdekten de opmerkelijke bij in het regenwoud op het Barro Colorado-eiland, in Panama. De bij behoort tot de reeds beschreven soort Megalopta amoenae, waarvan we dus goed weten hoe deze eruit ziet. Maar de bij die onderzoekers nu op het Barro Colorado-eiland hebben ontdekt, is echt een unieke verschijning. De linkerzijde van zijn lijfje ziet er namelijk uit als dat van een mannetjesbij. En de rechterzijde als dat van een vrouwtjesbij.
Zo heeft de bij links een lange antenne op de kop en een ietwat puntig monddeel en een slanke, onbehaarde achterpoot: stuk voor stuk kenmerken die we aantreffen bij mannelijke bijen van deze soort. Op rechts heeft de bij een korte antenne, een ietwat stomp monddeel (heel geschikt voor het graven van een nest), een stevige, behaarde achterpoot en een angel: allemaal eigenschappen die we bij de vrouwtjes van deze soort aantreffen.
Knippen en plakken
Het lijkt bijna alsof iemand een mannetjes- en een vrouwtjesbij doormidden heeft geknipt en vervolgens de twee helften van elke bij met uitzonderlijke precisie aan elkaar heeft geplakt. Maar niets is minder waar. Deze bij is een zogenoemde gynandromorf, oftewel een organisme met zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken. Dat is te lezen in het blad Journal of Hymenoptera Research.
Zeldzaam
Gynandromorfen zijn vrij zeldzaam. Sterker nog: tot op heden was ons binnen het geslacht Megalopta slechts één gynandromorf bekend. Die behoorde tot de nauw aan M. amoenae verwante soort M. genalis en leefde eveneens op Barro Colorado. “Het is indrukwekkend dat er hoewel we al bijna 30 jaar intensief onderzoek doen naar Megalopta nog maar twee gynandromorfen zijn ontdekt,” merkt onderzoeker Erin Krichilsky op. “Dit laat echt zien hoe zeldzaam deze organismen zijn. Het ontdekken van deze M. amoena voelt alsof we goud hebben gevonden.”
Dagritme
Nu onderzoekers weer zo’n gynandromorf in handen hadden, besloten ze hun kans te grijpen en er direct meer over te weten te komen. Want onduidelijk was bijvoorbeeld nog hoe het zat met het dagritme van gynandromorfen. Ze bestudeerden wat de bij de hele dag door deed en ontdekten dat zijn/haar dag eerder begon dan die van zowel mannelijke als vrouwelijke soortgenoten. De perioden waarin de bij het meest actief was, vielen samen met de perioden waarin vrouwelijke bijen ook het meest actief waren.
Vervolgonderzoek zal uit moeten wijzen of er nog meer van deze gynandromorfen op het eiland en daarbuiten te vinden zijn. En of hun bestaan misschien zelfs wel leidt tot het ontstaan van nieuwe evolutionaire wegen. Dat laatste lijkt – met name afgaand op het ietwat afwijkende activiteitenpatroon van de bijen – niet onaannemelijk.
