Want wie er niet aan denkt, doet er ook niets aan.
Op 23 september gaf de toen 16-jarige klimaatactiviste Greta Thunberg een emotionele speech op de VN-klimaattop in New York. Binnen enkele dagen stegen de zoekopdrachten op het internet naar ‘klimaatverandering’ tot ongekende hoogte. Maar nu berichtgeving rond de uitbraak van het coronavirus monopoliseert, zijn de zoekopdrachten naar milieukwesties volgens nieuwe analytische gegevens weer sterk gedaald. En die trend kan mogelijk ernstige problemen voor onze planeet betekenen.
Intuïtie
Als het gaat om bepaalde gevaren, hebben mensen de neiging om deze te beoordelen op basis van hun intuïtie. In plaats van na te gaan hoe riskant een dreiging dus werkelijk is, wordt onze beeldvorming bepaald door hoe iets op een bepaald moment voelt. “Als een bedreiging fysiek ver weg lijkt, pas ver in de toekomst opdoemt, te abstract is of we gewoon te afgeleid zijn om iets op te merken, neemt onze perceptie van het risico af,” legt onderzoeksleider Leaf van Boven uit. “Klimaatverandering is daarvan het perfecte voorbeeld.”
Coronacrisis
Ten tijde van de klimaattop ging de aandacht wereldwijd even sterk uit naar klimaatverandering. Maar dat was slechts van korte duur. Peilingen wijzen namelijk nu uit dat COVID-19 klimaatverandering uit onze gedachten heeft verdrongen. Sinds berichtgeving over het coronavirus is toegenomen, nam de belangstelling naar milieukwesties sterk af. In december beschouwde bijvoorbeeld nog vijf procent van de Amerikanen klimaatverandering als het belangrijkste probleem waar het land mee wordt geconfronteerd. Nu is dit percentage gedaald naar nog maar twee procent. “Degenen die de aandacht op het milieu willen vestigen, staan momenteel voor een grote uitdaging,” merkt Van Boven op. “Het is op dit moment allemaal COVID.”
Experiment
Onderzoekers besloten wat dieper op dit principe in te gaan. In een nieuwe studie onderzochten ze of het mogelijk is om iemands aandacht subtiel – kort, of onvrijwillig – te verschuiven en of dit vervolgens ook een emotionele respons en bereidheid om actie te ondernemen tot gevolg heeft. Ze verzamelden twee groepen deelnemers bestaande uit 100 studenten en een diverse, nationale steekproef van 100 volwassen vrijwilligers. In een reeks experimenten flitsten er op een scherm in willekeurige volgorde afbeeldingen van twaalf milieudreigingen voorbij. Denk bijvoorbeeld aan een woeste bosbrand, een vervuilde rivier, een bedreigde ijsbeer, etc. En uit de bevindingen blijkt dat de proefpersonen door deze afbeeldingen meer om bijvoorbeeld ijsberen of bosbranden begonnen te geven.
Prioriteit
Ondertussen manipuleerden de onderzoekers subtiel aan welk beeld de deelnemer de meeste aandacht schonk. Zo werd de proefpersoon bijvoorbeeld gevraag om de letter J in te drukken wanneer hij of zij een bosbrand zag. Later werd aan de proefpersonen gevraagd om alle bedreigingen te beoordelen; welke vonden ze het ernstigst? En waar waren ze het meeste bang voor? Hieruit bleek dat de deelnemers de meeste prioriteit gaven aan die onderwerpen waar ze op subtiele wijze door de onderzoekers naartoe waren getrokken, zoals bijvoorbeeld bosbranden. Tegelijkertijd waren ze minder bereid actie te ondernemen voor de kwesties waarvan hun aandacht was afgeleid. We ontdekten dat als we iemands aandacht op een bepaald milieudreiging vestigde, dit – tijdelijk – angstaanjagender voor die persoon leek en het belangrijker werd om er iets aan te doen,” legt Van Boven uit. “Aan de andere kant, als je er niet actief mee bezig bent, lijkt het risico minder ernstig en minder belangrijk om aan te pakken.”
Gevolgen
‘Uit het oog, uit het hart’ zou je kunnen zeggen. Maar dat is niet zonder gevaar. “De gevolgen van een verminderde aandacht kunnen ernstig zijn,” zegt onderzoeker Kellen Mrkva. “Want nu onze aandacht van klimaatverandering is verschoven naar de coronacrisis, lijken milieugerelateerde problemen een beetje te verstoffen. En wie er niet meer aan denkt, doet er vervolgens dus ook niets aan.
En dat terwijl na de coronacrisis, de klimaatcrisis wacht. Recent onderzoek heeft bijvoorbeeld aangetoond dat stijgende temperaturen als gevolg van klimaatverandering tegen 2100 wereldwijd jaarlijks tientallen miljoenen levens zullen eisen. Als we niets doen om onze uitstoot in te dammen, zullen er mogelijk 73 doden per 100.000 mensen vallen. Dit is vergelijkbaar met het huidige sterftecijfer voor alle infectieziekten (inclusief tuberculose, hiv / aids, malaria, dengue, gele koorts en ziekten die worden overgedragen door teken, muggen en parasieten), die wereldwijd verantwoordelijk zijn voor 74 doden per 100.000 personen. Bovendien blijkt dat klimaatverandering naar verwachting vijf keer dodelijker is dan recente Amerikaanse griepseizoenen. In arme, hete landen is de hitte mogelijk zelfs nog bedreigender voor de gezondheid dan kanker en hartaandoeningen vandaag de dag.
Het goede nieuws is echter dat zelfs de subtielste verschuiving in aandacht – een enkel nieuwsbericht of een opmerking van een vriend – genoeg is om mensen te heroriënteren. Tegelijkertijd raden de onderzoekers mensen aan om zich bewust te zijn van hoe hun aandacht wordt gevormd, afgebogen of zelfs gemanipuleerd. “Moeten we ons dan geen zorgen maken om COVID? Zeker wel,” stelt Van Boven. “Maar we mogen ook de andere gevaren niet vergeten. We moeten uitkijken dat milieudreigingen niet ernstiger worden op momenten dat we even niet opletten.”
