Zwart gat laat nog steeds boertjes jaren na opeten ster: ‘Zoiets hebben we nog nooit gezien’

In een melkwegstelsel hier ver vandaan, vermorzelde een zwart gat een paar jaar geleden een kleine ster, die te dicht in de buurt durfde te komen. Nog steeds is hij niet uitgegeten, of beter gezegd uitgeboerd: jaren na dato komt er nog materiaal uit het gat omhoog.

Het gebeurde in oktober 2018 in een sterrenstelsel op 665 miljoen lichtjaar van de aarde. En sterrenkundigen waren niet eens verbaasd. Het komt vaker voor. Maar wat hen wel erg verraste is dat het zwarte gat opnieuw de hemel verlichtte, terwijl het geen nieuwe ster heeft opgeslokt. “We waren compleet verbaasd. Niemand heeft ooit zoiets gezien”, vertelt Yvette Cendes, die aan Harvard werkt en het fenomeen onderzocht.

Slome eter
Het zwarte gat spuwt nu materiaal uit dat met de helft van de lichtsnelheid voortbeweegt, maar Cendes en haar team begrijpen niet waarom dit gebeurt met een vertraging van jaren. De sterrenkundigen vergelijken het ‘eetgedrag’ van het zwarte gat met wel erg late ‘boertjes na een maaltijd’. Het team ontdekte de ongebruikelijke uitbarsting toen het een aantal zogenoemde getijdenverstoringen (TDE’s), waarbij een ster zo dicht bij een zwart gat komt dat hij uit elkaar wordt getrokken tot een spaghettisliert, van de afgelopen jaren opnieuw onderzocht.

Radiodata van de Very Large Array (VLA) in de Amerikaanse staat Nieuw-Mexico toonden aan dat het zwarte gat op mysterieuze wijze gereanimeerd werd in juni 2021. Cendes en haar team haastten zich om dit fenomeen nader te onderzoeken. Ze vroegen met spoed toestemming om meerdere telescopen te gebruiken. “Dat kan alleen als je iets zo onverwachts vindt dat je niet kunt wachten op de normale cyclus van telescoopaanvragen”, legt Cendes uit. “Alle verzoeken werden meteen ingewilligd.”

Lange radiostilte
De TDE kreeg de naam AT2018hyz en werd op meerdere lichtgolflengtes bestudeerd door gebruik van telescopen uit de hele wereld. De radiodata van de VLA waren het meest opmerkelijk. “We bestuderen TDE’s al meer dan een decennium met radiotelescopen en soms zien we dat ze radiogolven uitzenden als ze materiaal uitspuwen nadat de ster is opgegeten door het zwarte gat”, zegt coauteur Edo Berger, astronomieprofessor aan Harvard. “Maar in AT2018hyz was er de eerste drie jaar juist een complete radiostilte en nu licht hij zo hard op dat hij een van de meest lichtgevende TDE’s ooit is.”

Sebastian Gomez, die ook meewerkte aan het onderzoek, laat weten dat de TDE in 2018 nog ‘erg onopvallend’ was. “We monitorden hem enkele maanden tot hij uitdoofde en toen zijn we hem vergeten.” Hoe konden ze ook weten wat AT2018hyz nog voor hen in petto zou hebben?

Spaghetti
TDE’s staan erom bekend dat ze licht uitzenden als ze verschijnen. Als een ster een zwart gat nadert, wordt hij door de zwaartekrachten uitgerekt tot een spaghettisliert. Uiteindelijk kromt het materiaal als een spiraal in het zwarte gat en wordt het heet. Er ontstaat een grote flits die sterrenkundigen van miljoenen lichtjaren afstand kunnen zien. Maar niet al het materiaal wordt ‘opgepeuzeld’ door het zwarte gat. Sommige stukjes spuugt het weer de ruimte in. Die zwarte gaten zijn een beetje smerige eters. Niet alles wat ze consumeren, belandt in hun mond. Maar normaal gesproken spuugt een zwart gat materiaal uit vlak na zijn maaltijd, niet jaren later. “Het is alsof dit zwarte gat plotseling een hoop materiaal begon op te boeren, jaren nadat hij de ster opat”, legt Cendes uit.

En in dit geval waren het harde boeren: meestal reist materiaal uit een zwart gat op 10 procent van de lichtsnelheid, nu was dat 50 procent. “Dit is voor het eerst dat we getuige zijn van zo’n lange pauze tussen het opslokken van de ster en de uitstoot van materiaal”, zegt Berger. “De volgende stap is om te achterhalen of dit vaker gebeurt en we gewoon niet eerder hebben gekeken naar TDE’s zo laat in hun evolutie.” Het kan dus zijn dat het vaker voorkomt dat een zwart gat jaren later nog materiaal uitstoot, maar dat wetenschappers simpelweg te vroeg zijn gestopt met observeren.

Bronmateriaal

"A Mildly Relativistic Outflow Launched Two Years after Disruption in Tidal Disruption Event AT2018hyz" - The Astrophysical Journal

Afbeelding bovenaan dit artikel: DESY, Science Communication Lab

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd