En dat zal ook zeker niet de laatste keer dit jaar zijn.
We hebben een uitzonderlijk heet begin van juni achter de rug. Wereldwijd kwam de gemiddelde temperatuur zelfs boven de grens van 1,5 graad Celsius uit, zo laat de Europese klimaatdienst Copernicus Climate Change Service weten. Een onrustbarend nieuw record. “Dit is een strenge waarschuwing dat we op weg zijn naar zeer warm, onontgonnen terrein,” aldus docent klimaatverandering Melissa Lazenby.
1,5 graden-grens
De wereldwijde oppervlaktetemperatuur was in de eerste elf dagen van juni meer dan 1,5 graad Celsius hoger dan gedurende het pre-industriële tijdperk. Het zijn de hoogste temperaturen die ooit voor deze tijd van het jaar zijn gemeten en een triest primeur voor een zomermaand. Eerder zijn dergelijke hoge temperaturen al wel in de winter en in de lente op het noordelijk halfrond genoteerd. Zo overschreden we deze omstreden drempel in december 2015 en vervolgens herhaaldelijk in de winters en lentes van 2016 en 2020. Maar in juni was dat nog nooit gebeurd.
Wennen
Het ziet er overigens naar uit dat we er maar beter aan kunnen wennen. Als de wereld namelijk gestaag blijft opwarmen, zullen zulke maanden frequenter worden en misschien zelfs over een paar jaar het nieuwe normaal zijn. “Terwijl de wereld steeds verder opwarmt als gevolg van door de mens veroorzaakte klimaatverandering, zullen we ongetwijfeld meer periodes meemaken waarin de gemiddelde temperatuur op aarde tijdelijk 1,5 graad Celsius boven het pre-industriële niveau uittorent,” zo vermoedt Albert Klein Tank, directeur van Met Office.
Parijse Klimaatakkoord
Dat we dit alarmerende nieuwe record nu kunnen optekenen, betekent overigens niet meteen dat het Parijse Klimaatakkoord heeft gefaald. In dit akkoord spraken landen af om de opwarming van de aarde tot 2 graden Celsius te beperken en er bovendien alles aan te doen om te voorkomen dat de aarde meer dan 1,5 graad Celsius opwarmt (ten opzichte van pre-industriële temperaturen). Maar in dit geval gaat het om gemiddeldes over een tijdspanne van twintig tot dertig jaar, niet om korte periodes, zoals dagen of maanden. “Een enkele overschrijding betekent dus nog niet gelijk een schending van het Parijse Klimaatakkoord,” benadrukt Klein Tank. “Maar hoe vaker we tijdelijk de 1,5 graden-grens zullen overschrijden, hoe groter de kans op een blijvende overschrijding.”
Lijn der verwachting
Hoe zorgwekkend de nieuwe mijlpaal ook is, het ligt wel volledig in de lijn der verwachting. Afgelopen mei publiceerde de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) nog een rapport waarin werd gewezen op een waarschijnlijkheid van zeker 66 procent dat tussen 2023 en 2027 de gemiddelde temperatuur op aarde 1,5 graad hoger zou liggen dan gedurende het pre-industriële tijdperk. De kans dat de aarde gemiddeld meer dan 1,5 graad warmer is in een jaar, is snel toegenomen sinds 2015. Toen lag die kans nog dicht bij nul. Tussen 2017 en 2021 was het risico op overschrijding van die norm ongeveer 10 procent en nu dus maar liefst 66 procent. Zelfs de kans dat het vijfjarig gemiddelde de kritieke grens van 1,5 graad overgaat is 32 procent, zo schreef de WMO destijds. En misschien wel de schokkendste conclusie: het is 98 procent zeker dat minstens één van de volgende vijf jaren de warmte ooit wordt.
El Niño
Wat het allemaal ook nog een tandje erger maakt, is de aanstaande El Niño. “Dit is een natuurlijk fenomeen waarbij we op aarde gemiddeld warmere temperaturen ervaren,” legt Lazenby uit. Wetenschappers vermoeden dat El Niño zeker tot in de winter zal aanhouden. En dus is het zeer waarschijnlijk dat we weer recordbrekende temperaturen zullen gaan noteren. “Naarmate El Niño zich verder ontwikkelt, is het heel plausibel dat we in de komende twaalf maanden periodes gaan zien waarin de wereldgemiddelde temperatuur opnieuw meer dan 1,5 graad Celsius boven het pre-industriële niveau uitkomt,” zo schrijft Copernicus in een verklaring.
Actie
Deskundigen hameren erop dat we wereldwijd de nodige actie moeten ondernemen om de ergste gevolgen van de opwarming van de aarde af te wenden. Als we dat niet doen, zullen maanden die 1,5 graad Celsius warmer zijn dan in de pre-industriële tijd geen uitzondering, maar de norm worden. “Elke fractie van een opwarming heeft aanzienlijke gevolgen voor mensen en gemeenschappen, zowel nu als in de toekomst,” aldus onderzoeker Hannah Cloke, hoogleraar aan de Universiteit van Reading. “Gelukkig is de wetenschap heel duidelijk en weten we precies wat er moet gebeuren om de ergste gevolgen te voorkomen. We moeten alleen die acties ondernemen die in overeenstemming zijn met onze verplichtingen. Elke keer dat we met toenemende regelmaat boven de 1,5 graden-grens uitkomen, is dat een zorgwekkend teken dat we dichter bij een point of no return komen. Dit betekent echter niet dat we moeten opgeven. Als we de gemiddelde temperatuur op bijvoorbeeld 1,6 graad kunnen houden, zou dat voor miljoenen mensen een stuk beter zijn dan als de wereld 1,7 graad Celsius opwarmt. Deze cijfers lijken misschien droge gegevens, maar ze vertegenwoordigen meer overstromingen, meer droogtes en meer branden.”
Copernicus zal de wereldwijde temperaturen blijven monitoren om op die manier een beter beeld te krijgen van hoe vaak en hoe lang de omstreden 1,5 graden-grens overschreden wordt. En ondertussen is het aan ons, aldus Lazenby. “We hebben dringend actie en een forse reductie van de uitstoot nodig om op langere termijn onder de 1,5 graad opwarming te blijven,” zegt ze. “Dit is slechts een duidelijke herinnering aan hoe dichtbij we komen en hoe ernstig de gevolgen zijn.”
