Sommige dino’s zijn extreme langnekken, bij andere was de nek misschien niet superlang, maar ontstond hij wel heel snel. Neem bijvoorbeeld de pachypleurosaurus. Zijn nek was uiteindelijk even lang als zijn romp. Maar dat evolutionaire proces was in ongeveer 5 miljoen jaar gepiept.
De lange nek van het zeereptiel, ideaal om snel zwemmende visjes te vangen, ontstond zo’n 250 miljoen jaar geleden, schrijven Britse en Chinese wetenschappers, die inzoomden op de pachypleurosaurus. Ze ontdekten dat de zeereptielen hun nek verlengden door simpelweg nieuwe wervels toe te voegen. Zo had één soort maar 25 wervels, terwijl bijvoorbeeld de Elasmosaurus er op een gegeven moment 72 had. Zijn nek was toen vijf keer zo lang als zijn lijf.
Grootste massa-extinctie ooit
De dieren leefden in het vroege Trias, 4 miljoen jaar na de massa-extinctie aan het eind van het Perm, waardoor 90 procent van de soorten op Aarde uitstierf. Na deze ramp volgde een periode van snelle veranderingen. Daar past ook de verlenging van de nek bij.
De onderzoekers beschrijven een tot nu toe onbekende voorouder van de plesiosaurus, de Chusaurus xiangensis, die in het vroege Trias leefde in China. Zijn nek begon al langer te worden, maar was slechts half zo lang als zijn romp, vergeleken met een lengte van 80 procent of meer bij zijn latere verwanten.
“We hadden de mazzel dat we twee complete skeletten vonden van dit nieuwe beest”, zegt Qi-Ling Liu van de China University of Geosciences. “Het dier is klein, minder dan een halve meter lang, maar het is een nauw verwante voorouder van de belangrijke groep zeereptielen, die Sauropterygia (hagedisvleugeligen) heet.”
Een nieuwe soort
De wetenschapper legt uit wat voor dier het is. “Dit nieuwe reptiel, de Chusaurus, is een pachypleurosaurus, een groep kleine zeeroofdieren die erg belangrijk was in het Trias. Ik was daar eerst niet zeker van, omdat de nek zo kort leek.”
“De fossielen zijn afkomstig van de Nanzhang-Yuan’an Fauna in Hubei”, vertelt onderzoeker Li Tian van dezelfde universiteit. “Dit gebied is de afgelopen jaren veelvuldig onderzocht. Het is een van de oudste vindplaatsen van zeereptielen uit het Trias. We hebben hoogkwalitatieve radiometrische data, die duidelijk maken dat de dieren dateren van 248 miljoen jaar geleden.”
Tijd van herstel
Hun ontwikkeling ging razendsnel, legt professor Michael Benton van de University of Bristol uit. “De massa-extinctie aan het eind van het Perm was de grootste ooit. Slechts een op de twintig soorten wist te overleven. Het vroege Trias was een tijd van herstel en zeereptielen evolueerden erg snel in die tijd. De meesten jaagden op garnalen, vissen en ander zeeleven. Ze zijn vlak na de extinctie ontstaan, dus we weten dat ze extreem snel veranderden in de nieuwe wereld na de crisis.”
En dus kon in een paar miljoen jaar een lange nek ontstaan. “De pachypleurosaurussen verlengden hun nek voornamelijk door nieuwe wervels toe te voegen”, verklaart professor Cheng Long. “Normaal gesproken hebben reptielen en zoogdieren (net als wij) zeven nekwervels. De Chusaurus had er zeventien, terwijl de pachypleurosaurus er even later al 25 had. Sommige plesiosauriërs uit het late Krijt, zoals de Elasmosaurus hadden zelfs 72 nekwervels en hun nek was vijf keer zo lang als hun romp. Met zoveel wervels moeten deze nekken superslang-achtig zijn geweest. Ze konden waarschijnlijk hun nek helemaal draaien om vis te grijpen terwijl ze hun lichaam op dezelfde plek hielden.”
Giraffen en flamingo’s
Daar voegt de Britse wetenschapper Tom Stubbs nog aan toe: “Niet alle lange nekken ontstaan op dezelfde manier. Giraffen bijvoorbeeld hebben nog steeds dezelfde standaard zeven nekwervels, maar elke wervel is erg lang, zodat ze hoog in de bomen bij eten kunnen. Flamingo’s hebben ook lange nekken, zodat ze diep in het water voedsel kunnen grijpen, ondanks hun lange poten. Zij hebben wel extra wervels, een stuk of twintig, maar ook bij hen is elke wervel lang.”
Ideale lengte
Maar hoe zit het dan met de pachypleurosaurus? Uit de studie blijkt dat zij hun nek in vijf miljoen jaar wisten te verdubbelen in lengte. Daarna nam het tempo waarin de nek groeide af. Waarschijnlijk hadden ze toen ongeveer de perfecte neklengte bereikt voor hun manier van leven.
“We denken dat ze, als kleine roofdieren, zich voornamelijk voedden met garnalen en kleine vis, dus dan was het heel handig als ze hun prooi konden besluipen om dan stil in het water te blijven drijven, terwijl ze met hun kop achter de snel zwemmende visjes aan konden schieten. Maar waarschijnlijk zaten er ook nadelen aan zo’n lange nek, waardoor de groei stabiliseerde op een punt dat de nek even lang was als hun lijf”, klinkt het tot besluit.
