De eruptie, die bijna 1000 slachtoffers maakte, had niemand zien aankomen. Maar nu begrijpen wetenschappers beter hoe deze ongenadige uitbarsting onder de radar kon te blijven.
Het is 22 mei 2021 als de Nyiragongo-vulkaan, gelegen in de Democratische Republiek Congo, uitbarst. Lavastromen verwoesten delen van de nabijgelegen stad Goma en duizenden mensen slaan op de vlucht. Sommigen te laat. Zo leidde de uitbarsting van Mount Nyiragongo, die ongeveer zes uur duurde, tot 220 vermisten en 750 gewonden.
Verrassing
De uitbarsting van de Nyiragongo-vulkaan kwam als een grote verrassing voor iedereen. Slechts kort van tevoren werd er door inwoners van de stad Goma alarm geslagen. Zij waren getuigen van het verschijnen van een lavastroom uit een spleet aan de zijkant van de vulkaan. De verwarring en het gebrek aan voorbereiding maakte het beheer in de eerste uren van de crisis moeilijk. Terwijl de lavastroom een dichtbevolkt gebied verwoestte, ontstond er tevens een intense seismische activiteit die verscheidene dagen aanhield en schade veroorzaakte in Goma en de Rwandese grensstad Gisenyi. De paniek nam hierdoor toe en resulteerde in de spontane evacuatie van een deel van de bevolking.
Waarschuwingssignalen
Onderzoekers hebben in een nieuwe studie de uitbarsting van de gevaarlijkste vulkaan van Afrika grondig geanalyseerd. Want hoe kon de eruptie zo lang onder de radar blijven? In veel gevallen geeft een vulkaan die op uitbarsten staat namelijk wel enkele hints. “Vulkaanuitbarstingen worden gewoonlijk voorafgegaan door een drukstijging in het magma-aanvoersysteem, die wordt gekenmerkt door seismiciteit, een toename van de gasuitstoot en een zwelling van het vulkanische bouwwerk,” vertelt Delphine Smittarello, een onderzoekster aan het Europees Centrum voor Geodynamica en Seismologie in Luxemburg. “Om te waarschuwen voor een dreigende uitbarsting houden vulkanologische waarnemingscentra toezicht op seismiciteit, bodemvervorming en gasemissies die de beweging van magma in de aardkorst weerspiegelen.”
Atypische uitbarsting
Kortom, doorgaans worden vulkaanuitbarstingen veroorzaakt door het opstijgen van magma naar het oppervlak, wat gepaard gaat met een verhoogde druk. Deze signalen kunnen met behulp van instrumenten worden gedetecteerd. Van dergelijke signalen was in het geval van de Nyiragongo-eruptie echter geen sprake. “Ondanks de voortdurende monitoring door een netwerk van instrumenten op de grond en satellietsensoren, zijn geen van de gebruikelijke signalen waargenomen voorafgaand aan de uitbarsting van de Nyiragongo,” aldus Smittarello. ‘Dit gedrag van de vulkaan was des te onverwachter omdat de enige twee bekende historische uitbarstingen, in 1977 en 2002, waren voorafgegaan door sterke aardbevingen die enkele weken tot enkele dagen van tevoren waren gevoeld. En dus komen de onderzoekers met een duidelijke conclusie: de uitbarsting van de Nyiragongo-vulkaan had met geen mogelijkheid kunnen worden voorspeld, zo schrijven ze.
Breuk
Hoe de Nyiragongo-vulkaan zonder duidelijke waarschuwingssignalen dan kon uitbarsten? Volgens de onderzoekers is de verwoestende eruptie waarschijnlijk veroorzaakt door een breuk in de kegelvormige structuur van de vulkaan. Deze is mogelijk ontstaan door opgebouwde spanning of het gevolg van hoge temperaturen. Maar nog belangrijker is dat een dergelijke breuk zou hebben betekent dat het magma al dicht bij het oppervlak was. “Achteraf blijkt uit seismische registraties dat de eerste gebeurtenissen die op ongewone activiteit duidden, slechts 40 minuten vóór de eerste lavastromen begonnen acte de présence gaven,” aldus Smittarello. “Dit zeer korte tijdsverloop tussen de eerste aardbevingen en de uitbarsting vertelt ons dat het magma zeer weinig tijd nodig heeft gehad om de oppervlakte te bereiken omdat het op geringe diepte was opgeslagen.” Bovendien betekent dit dat er maar beperkt tijd was om deze bescheiden signalen op te pikken en te reageren.
Nieuw gevaar
De onderzoekers waarschuwen in hun studie ook voor nieuw gevaar. Zo blijkt dat een grote hoeveelheid magma (zo’n 243 miljoen m³) zich onder de stad Goma heeft opgehoopt. “Het magma verspreidde zich snel op geringe diepte (minder dan 500 meter van het oppervlak) vanaf de vulkaan richting het zuiden, waarbij het onder Goma door stroomde en uiteindelijk onder het Kivumeer tot een halt werd gebracht,” legt Benoît Smets, onderzoeker aan het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika en Nyiragongo-specialist, uit. Dit opgehoopte magma kan een nieuwe bedreiging vormen. “Onze resultaten suggereren dat er een risico bestaat van lava-uitvloeiing midden in de stad,” gaat Smets verder. “Een dergelijke gebeurtenis zou potentieel veel gevaarlijker kunnen zijn dan de drie uitbarstingen die tot nu toe bekend zijn.”
De bevindingen uit de studie benadrukken de waarde van het monitoren van vulkanen, wat aanwijzingen kan geven over hoe uitbarstingen kunnen worden voorspeld zonder de gebruikelijke voorafgaande signalen. Zeker met het oog op toekomstige dreigingen houden onderzoekers de Nyiragongo-vulkaan nauwlettend in de gaten. En hopelijk wordt een mogelijke volgende eruptie wél tijdig opgemerkt.
