De tv is al vaak in staat van beschuldiging gesteld. De samenleving zou erdoor verhufteren en seksualiseren. Maar is dat wel zo?
Gemiddeld is de Nederlander er elke dag zo’n 190 minuten druk mee: tv kijken. Dat betekent dat we per dag meer tijd doorbrengen met de tv dan we in gesprek zijn met onze vrienden en familie. En toch zijn we doorgaans vrij negatief over de beeldbuis. De verhuftering van de samenleving, het verval van normen en waarden, het materialisme en de seksualisering van de maatschappij: het zou allemaal te wijten zijn aan onze goede vriend de tv. Maar is het wel terecht dat we de beeldbuis daarvan betichten? Onderzoeker Serena Daalmans, verbonden aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, zocht het uit. En de resultaten zijn verrassend. Het lijkt er namelijk sterk op dat de tv geen afbreuk doet aan ons morele besef, maar het juist bevestigen doordat televisieprogramma’s – zelfs Oh, oh Cherso – een afspiegeling zijn van de normen en waarden van onze samenleving.
Daalmans trekt die conclusie nadat ze – geholpen door studenten – maar liefst 837 televisieprogramma’s bekeek. Onder die televisieprogramma’s bevonden zich realityshows, maar ook dramaseries, komedies, nieuwsuitzendingen, enzovoort. Alle programma’s werden door Daalmans en speciaal voor de gelegenheid getrainde studenten geanalyseerd. “Die analyse vond eigenlijk plaats op twee niveaus,” vertelt Daalmans aan Scientias.nl. “We keken naar de morele inhoud, dus: waar gaat dit programma(-onderdeel) of deze verhaallijn over? En naar moreel gedrag, dus: wie komen in beeld en hoe gedragen ze zich?”
Waarden
Uit het onderzoek blijkt dat de inhoud van programma’s eigenlijk een afspiegeling vormt van wat wij – als samenleving – belangrijk vinden. “Als je iemand op straat vraagt, wat deze het belangrijkste vindt, dan krijg je antwoorden zoals: familie, gezin, gezondheid, veiligheid. En wij zagen die thema’s ook heel vaak terugkomen in televisieprogramma’s. Niet alleen in fictieve programma’s, maar bijvoorbeeld ook in realityshows en nieuwsuitzendingen. Het zijn heel dominante thema’s die dwars door alle inhoud heen resoneren.”
Verandering
Een medium dat de waarden van een samenleving reflecteert, verandert natuurlijk wel. Want ook de waarden van een samenleving zijn aan verandering onderhevig. “Zo zien we nu het thema zelfontwikkeling steeds vaker naar voren komen op tv. Dat heeft natuurlijk te maken met de individualisering van de samenleving.” Dat ook de wijze waarop we tv kijken, verandert, lijkt weinig af te doen aan de rol die de tv in onze samenleving inneemt. “Zelfs als je besluit om alleen nog te gaan Netflixen, zul je nog steeds met dezelfde dominante thema’s (familie, gezin, gezondheid, veiligheid, red.) geconfronteerd worden.”
Normen
Maar de tv weerspiegelt niet alleen onze waarden (wat we belangrijk vinden). Ook de normen van onze samenleving worden door de beeldbuis gereflecteerd. “Ja, er zijn soms mensen op tv die zich niet goed gedragen. Maar in driekwart van de gevallen worden die mensen ook bestraft,” stelt Daalmans. Soms heel concreet: ze krijgen een boete of moeten naar de gevangenis. En soms iets subtieler. “In Oh, oh Cherso heb dan bijvoorbeeld een ietwat cynische voice-over die stelt dat de jongeren weer te losbandig zijn geweest en daar de volgende dag voor moeten boeten.” De kijker krijgt – zelfs wanneer hij Oh, oh Cherso consumeert – sociale lessen voorgeschoteld. De beeldbuis leert of bevestigt wat lovenswaardig en afkeurenswaardig is.
Heel lang waren we voor de opbouw en het behoud van ons moreel besef afhankelijk van andere instituten en hulpmiddelen. Je kunt dan bijvoorbeeld denken aan fabels die – met hun verstopte moraal – van generatie op generatie werden overgedragen. Of aan de kerk die haar leden veel minder subtiel normen en waarden oplegde. Zou je kunnen zeggen dat de tv de rol van dat laatstgenoemde instituut heeft overgenomen? “Het antwoord op die vraag is controversieel, maar ik denk van wel,” stelt Daalmans. Ze leidt het onder meer af uit het feit dat we zoveel tijd besteden aan de tv. “We zijn de laatste jaren – ondanks de opmars van de sociale media – niet minder tv gaan kijken. Dagelijks zijn we er gemiddeld 190 minuten druk mee. Daarmee besteden we meer tijd aan tv kijken dan aan een gesprek met vrienden of familie. Het lijkt dan ook niet vergezocht dat de mensen die we op tv zien een rol spelen in hoe we de wereld zien.”
In plaats van ons moreel besef af te breken, lijkt de tv er dus aan bij te dragen. Een flinke plotwending. “Ik hoop dat mijn onderzoek het fundament legt voor een inhoudelijke discussie over de rol van tv in onze samenleving. En dat we er in die discussie niet langer klakkeloos van uitgaan dat de tv slecht is voor ons.” Want – als de tv onze normen en waarden reflecteert – is het misschien wel net andersom.
