Veel gedrag is besmettelijk: gaapt iemand tegenover je dan is de kans groot dat jij ook moet gapen, maar ook huilen of lachen doen we vaak na. Iets soortgelijks is nu voor het eerst aangetoond bij chimpansees: ook bij hen blijkt positief sociaal gedrag besmettelijk.
Chimpansees spelen vaker met elkaar of gaan elkaar vlooien als ze zien dat groepsgenoten dat ook doen, melden Britse onderzoekers van de Durham University. Het is – net als bij mensen – bijna instinctief gedrag. Bij negatieve gedragingen, zoals agressie, is dit al eerder aangetoond. Maar nu is er voor het eerst bewijs dat ook positief sociaal gedrag besmettelijk is. Het wordt gezien als een manier om de sociale banden te versterken.
Groomen en spelen
De Britse onderzoekers togen naar een opvangcentrum voor chimpansees in Zambia. Ze ontdekten dat chimpansees van alle leeftijden, rangen en geslachten besmettelijk gedrag vertoonden als het gaat om grooming en spelen. Chimpansees vonden grooming vooral besmettelijk als ze het zagen bij een groepsgenoot met wie ze een nauwe sociale band hadden. Speels gedrag was besmettelijker bij jongere chimpansees, maar was niet gerelateerd aan de sterkte van de sociale band.
“We voerden onze studie uit in het Chimfunshi Wildlife Orphanage, een opvangcentrum in Zambia waar chimpansees in semi-wilde omstandigheden leven en vrij kunnen rondlopen in grote bossen”, vertelt onderzoeker Georgia Sandars aan Scientias.nl. “We observeerden een groep van 56 chimpansees en filmden de dieren telkens als ze andere chimpansees zagen die aan het verzorgen (grooming) of spelen waren. We deden ook ‘controle’-observaties van dezelfde chimpansees, maar dan als ze niet net anderen hadden zien groomen of spelen. Vervolgens analyseerden we de videobeelden om te zien in welke situaties de chimpansees het meest geneigd waren zelf te beginnen met grooming en spelen”, legt Sandars uit over de opzet van de studie.
Goede vrienden zijn belangrijk
Het interessantst was dat chimpansees een sterkere neiging tot grooming hadden als ze net hadden gezien hoe een goede vriend daarmee bezig was. “Deze bias van sociale nabijheid wordt ook gezien bij ander empathisch gedrag bij mensen en dieren. Je wordt bijvoorbeeld meer beïnvloed door de emoties van een goede vriend dan door die van een onbekende.” Maar er zijn ook andere verklaringen waarom het gedrag van een vriend meer impact heeft. “Het is mogelijk dat het kopieergedrag een reactie is die te vergelijken is met jaloezie of de angst om iets mis te lopen, waardoor het zien van een goede vriend die iets doet echt invloed heeft op het gedrag.”
Het kopiëren van vriendelijk gedrag zoals grooming en spelen kan helpen sociale banden te versterken, stellen de auteurs. Spel is een belangrijk onderdeel van de sociale en gedragsontwikkeling van jonge chimpansees, terwijl volwassen chimpansees doorgaans hun sociale relaties opbouwen en herstellen door elkaar te verzorgen.
Eerste bewijs
De auteurs noemen de studie baanbrekend. “We presenteren het eerste bewijs dat chimpansees vriendelijk gedrag kunnen overnemen door simpelweg te zien dat anderen het doen”, verklaart Sandars. “Het bestuderen van hoe we gedrag kopiëren is cruciaal voor het begrijpen van groepsgedrag, besluitvorming en emoties. Hoewel gedragsbesmetting goed is onderzocht bij mensen, is er veel minder onderzoek gedaan bij andere dieren en naar de evolutionaire oorsprong ervan. Bovendien is er bijzonder weinig onderzoek gedaan naar de besmetting van positief gedrag.”
Dat is wel belangrijk, omdat het ook inzicht biedt in de evolutie van menselijk sociaal gedrag. “Het bestuderen van de sociale processen die mensen en primaten gemeen hebben, kan aanwijzingen opleveren over hoe onze evolutionaire voorouders sociaal waren en welk soort sociaal gedrag belangrijk was voor hun overleving. Chimpansees bieden daarbij waardevolle inzichten, omdat ze onze naaste verwanten zijn en er veel overeenkomsten zijn in hoe we leven en socialiseren.”
Negatief versus positief sociaal gedrag
“We weten dat bij veel diersoorten, waaronder primaten en boerderijdieren, gedrag zoals waakzaamheid tegenover roofdieren en angstgedrag sociaal besmettelijk is. De besmettelijkheid van dit soort negatief gedrag biedt belangrijke overlevingsvoordelen. Onze bevinding dat ook vriendelijk sociaal gedrag besmettelijk is bij chimpansees, benadrukt dat dit eveneens een belangrijke sociale functie heeft die waarschijnlijk ook aanwezig was bij onze evolutionaire voorouders. Besmettelijk positief gedrag kan specifieke evolutionaire voordelen bieden, omdat het bijdraagt aan sociale binding en harmonie binnen de groep. De neiging om vriendelijk gedrag te vertonen op momenten dat anderen daar ook toe geneigd zijn, vergroot de kans op succesvolle sociale interacties, wat vervolgens vriendschappen versterkt”, legt de onderzoeker uit.
Toch is niet iedere chimpansee even sociaal. “Tijdens het observeren van de chimpansees viel het me op hoe ze allemaal hun eigen individuele gedragspatronen hadden”, vertelt Sandars. “Zo zag een groep moeders hun kinderen spelen met elkaar, en één moeder deed meteen mee, terwijl de andere moeders gewoon bleven zitten en toekeken. Dit vond ik opvallend omdat het laat zien dat er, naast de algemene trends in onze studie, ook zoveel individuele factoren zijn die een rol spelen. Dit is iets wat we verder hopen te onderzoeken. We zijn momenteel bezig met onderzoek naar hoe individuele patronen van zelfcontrole verband houden met het delen van emoties en gedrag, en met sociale integratie”, besluit de onderzoeker.
