Dat komt door de verwachtingen die we hebben, wat ook misverstanden over andermans intenties kan verklaren.
Als we met andere mensen omgaan, hebben we redelijk een verwachting van wat er kan gebeuren. Als iemand je groet, zal deze bijvoorbeeld eerder een hand naar je uitsteken dan plots een rondje draaien. Als iemand dan toch ineens als begroeting een pirouette inzet, dan kan het even duren voor ons brein om dat te registreren en verwerken. Dat komt omdat we vaak eigenlijk helemaal niet zien wat anderen doen, maar vooral bezig zijn met bedenken wat de ander zal gaan doen. Dat ontdekten onderzoekers van het Nederlands Herseninstituut.
Dat komt omdat onze hersenen sterk reageren op handelingen van anderen en daar een plan omheen maken. Als we iemand een actie zien uitvoeren, bijvoorbeeld een mes oppakken, worden namelijk dezelfde delen in onze hersenen actief als wanneer we zélf die actie zouden uitvoeren. Lang dachten onderzoekers dat dat als volgt zou werken: eerst zien we met onze ogen wat er gebeurt, en dan sturen we die informatie door naar de delen van onze hersenen die ons helpen om zelf te handelen. Zo kunnen we beter begrijpen en invoelen wat de ander doet.
Plan
Maar volgens de Nederlandse onderzoekers klopt dit misschien niet helemaal. We voeren immers nooit een activiteit uit zonder context, maar hebben altijd iets van een plan in ons achterhoofd. De activiteit ‘boterham smeren’ hoort bijvoorbeeld bij de grotere context ‘ontbijt maken’. Als we iemand dan een ontbijt zien maken, dan luisteren onze hersenen ineens vrij weinig naar dat we zien dat iemand een boterham smeert, en meer naar ons eigen plan eromheen. “Wat we zelf zouden doen, wordt wat we zien”, aldus onderzoeksleider Christian Keysers.
Twee in één
Dat zagen de onderzoekers nadat ze een uniek kijkje mochten nemen in de hersenen van mensen die last hebben van epilepsie. Deze patiënten hadden al kleine draadjes in hun hoofd om te meten waar hun epilepsie vandaan kwam. Op de momenten dat ze geen aanval hadden, mochten de onderzoekers die draadjes gebruiken om te zien hoe hun hersenen werken. Op die manier konden ze heel precies meten wat er allemaal onbewust in de hersenen gebeurt.
Volgordes
De mensen die meededen aan het onderzoek kregen verschillende filmpjes te zien waarin iemand verschillende dingen deed, zoals een broodje smeren of een shirt vouwen. Ze lieten steeds twee versies zien. In de ene versie ging alles zoals je zou verwachten: je ziet iemand een broodje pakken, dan een mes, dan het broodje opensnijden, enzovoort. In de andere versie ging alles door elkaar: je ziet iemand een mes pakken, dan een broodje, dan een bord, enzovoort. Ondertussen keken de onderzoekers via de draadjes mee welke delen van de hersenen actief waren toen ze naar de filmpjes keken.
Waarnemen
Daaruit bleek dat de hersenen heel anders reageerden op de twee versies. In de versie waar alles door elkaar gebeurde, deden de hersenen wat we dachten: eerst zagen ze met de ogen wat er gebeurde, en daarna stuurden ze die informatie door naar de delen die ons helpen om zelf te handelen. Maar in de versie waar alles ging zoals verwacht, veranderde er iets. Nu stuurden de hersenen de informatie de andere kant op: van de handen naar de ogen. Het leek alsof ze de informatie van hun ogen negeerden, en meer vertrouwden op hun eigen plan.
Voorspellen
Dit betekent dat onze hersenen niet alleen reageren op wat we zien, maar ook voorspellen wat we gaan zien. We zien de wereld vanuit onszelf, in plaats van vanuit de buitenwereld. Pas op het moment dat wat we zien niet klopt met wat we verwachten, dan werkt deze voorspelling niet meer, en zien we wat er echt gebeurt in plaats van wat we dachten dat er zou gebeuren. De deelnemers zagen immers precies dezelfde dingen in de twee versies van het filmpje, maar alleen in de normale versie konden hun hersenen hun eigen plan gebruiken om te bedenken wat er hierna zou gebeuren.
Dat automatisch invullen van andermans gedrag, kan nuttig zijn op het moment dat het voorspelbaar is. Zo kunnen we sneller en beter anticiperen op wat de ander doet. Maar als de ander onverwacht gedrag vertoont, kan het juist voor problemen zorgen, legt Valeria Gazzola, één van de leiders van het onderzoek, uit. “Omdat we niet alleen zien wat anderen doen, maar ook wat we denken dat ze gaan doen, maken we soms fouten maken in het begrijpen van de bedoelingen of gevoelens van anderen. Vooral als ze anders zijn dan die van ons.”