Het komt vaak voor. En wetenschappers onthullen nu waarom.
Als je de neiging hebt om gezichten te zien in levenloze voorwerpen zoals het fronsende gezicht van een huis, een verraste bowlingbal of een grijnzende appel, dan ben je niet de enige. Dit fenomeen wordt ook wel ‘pareidolie’ genoemd. Maar wat zit hier precies achter? Onderzoekers leggen nu in een nieuwe studie het neurale mechanisme achter dit verschijnsel bloot.
Pareidolie is een psychisch verschijnsel waarbij men in alledaagse voorwerpen gezichten herkent. Dat komt omdat het menselijk brein nu eenmaal sterk geneigd is overal iets herkenbaars van te maken. Dit komt goed van pas bij het herkennen van vormen die op eventueel gevaar kunnen wijzen, zoals bijvoorbeeld het silhouet van een roofdier. Maar soms loopt ons brein een beetje te hard van stapel en ziet het verbanden of patronen die er niet zijn. Zo zien sommige mensen allerlei dieren in wolken of bijvoorbeeld een gezichtje in de maan.
Het zien van gezichten in dingen om ons heen komt volgens onderzoeksleider Colin Palme vaak voor. Het is dan ook een hele normale menselijke eigenschap. “Opvallend aan de objecten is dat ze niet alleen op gezichten lijken, maar zelfs een gevoel van persoonlijkheid of een sociale betekenis overbrengen,” legt hij uit. “De ramen van een huis kunnen bijvoorbeeld aanvoelen als twee ogen die je doordringend aankijken. En een paprika kan een vrolijke blik op zijn gezicht hebben.”
Hersenen
Volgens Palme heeft pareidolie te maken met hoe onze hersenen zijn bedraad. Want het onderzoek toont aan dat we dezelfde hersenprocessen gebruiken om ‘echte’ menselijke gezichten te herkennen en te interpreteren. Anders gezegd, we verwerken de ‘nep’ gezichten met dezelfde neurale mechanismen van de hersenen als we doen met echte gezichten.
Gezichten
Hoe dat werkt? Hoewel menselijke gezichten er allemaal een beetje anders uitzien, hebben ze gemeenschappelijke kenmerken. Zo staan de ogen en de mond op ongeveer dezelfde plek. En dus concludeert ons brein wanneer we iets zien wat lijkt op een gezichtskenmerk al snel dat we een gezicht voor ons hebben. “Het basispatroon van de kenmerken dat het gezicht definieert, is iets waar onze hersenen goed op zijn afgestemd,” vertelt Palme. “En dus trekt dit onze aandacht in pareidolie-objecten.”
Emotie
Zoals gezegd herkent ons brein niet alleen een gezicht in een voorwerp, maar geeft het ook een bepaalde emotie. Kijk maar eens naar de onderstaande bowlingbal. Vind je niet dat ie wat geschrokken kijkt?
“Bij gezichtsperceptie gaat het niet alleen om het opmerken van de aanwezigheid van een gezicht,” zegt Palme. “We moeten ook herkennen wie die persoon is en informatie van zijn gezicht kunnen aflezen. Bijvoorbeeld of hij op je let, of hij gelukkig is of juist van streek.” Hiervoor vertrouwen we op bepaalde delen in onze hersenen die gespecialiseerd zijn om uit wat we zien dit soort informatie op te maken.
Experiment
In de studie besloten de onderzoekers te testen of dezelfde mechanismen in de hersenen worden geactiveerd als we naar pareidolie-voorwerpen kijken. Dit deden ze met een grappig experiment. “Als je herhaaldelijk foto’s te zien krijgt van gezichten die naar links kijken, zal je perceptie in de loop van de tijd veranderen, zodat de gezichten meer naar rechts lijken te kijken dan ze in werkelijkheid doen,” vertelt Palme. Dit bleek tevens uit het experiment. Verschillende proefpersonen kregen gezichten onder ogen die naar links keken. Toen ze vervolgens een gezicht voor zich kregen dat hen recht aankeek, zeiden ze dat de ogen iets naar rechts stonden. Opvallend genoeg blijkt dit ook zo te zijn met de kijkrichting van pareidolie-objecten. “Wanneer mensen herhaaldelijk naar pareidolie-gezichten keken die een specifieke kijkrichting hadden (bijvoorbeeld objecten die naar links leken te kijken), veroorzaakte dit tevens een verandering in de perceptie van echte menselijke gezichten,” legt Palme uit. “Dit bewijst dat er een overlap is in de neurale mechanismen die actief zijn wanneer we naar pareidolie-objecten, en naar echte menselijke gezichten kijken.”
Betekenis
Kortom, als je het gevoel hebt dat een bepaald voorwerp naar je kijkt of een emotie overbrengt, komt dit omdat de kenmerken van het voorwerp bepaalde mechanismen in je hersenen activeren die zijn ontworpen om informatie van menselijke gezichten af te lezen. “Het is dus een soort visuele illusie,” zegt Palme. “We weten dat het object niet echt een geest heeft. Toch zien we een bepaalde kijkrichting of andere mentale kenmerken vanwege mechanismen in ons visuele systeem die actief worden wanneer ze een object detecteren met gezicht-achtige eigenschappen.”
Apen
Mogelijk is pareidolie een product van onze evolutie. Studies hebben namelijk het fenomeen ook bij apen aangetoond, wat suggereert dat we deze bijzondere hersenfunctie hebben geërfd van primaten. “Ons brein is geëvolueerd om sociale interactie mogelijk te maken,” zegt Palme. “En dit vormt de manier waarop we de wereld om ons heen zien.”
De onderzoekers laten het onderwerp nog niet los. Zo zijn ze van plan om in meer detail de specifieke hersenmechanismen te bestuderen die betrokken zijn bij het ‘lezen’ van sociale informatie van het gezicht van een ander. Ook willen ze kijken of deze mechanismen bij verschillende mensen anders kunnen werken. Ondertussen kunnen wij ons vergapen aan grappige plaatjes waarop zogenaamde gezichten pronken. Zo herkenden onderzoekers een gezicht op komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko, en werd muppet Beaker ontdekt op foto’s van het Martiaanse zuidpoolgebied.