In de week dat er een nieuw VN-verdrag over de bescherming van de oceaan is aangenomen, roepen wetenschappers op tot een soortgelijk wettelijk bindend verdrag voor de bescherming van de baan rondom de aarde.
De internationale wateren waren tot voor kort ‘vrije zee’. Dit betekent dat ze onbeschermd waren voor overbevissing, (plastic)vervuiling, diepzeemijnbouw en vernietiging van leefgebieden. Afgelopen week is daar verandering ingekomen; tegen 2030 moet 30 procent van de oceaan beschermd gebied zijn. Wetenschappers, waaronder zeebiologen, roepen nu op om de hier geleerde lessen gelijk toe te passen op het overvolle gebied rondom de aarde. Want zonder onmiddellijke actie zullen grote delen van de nabije ruimte hetzelfde lot riskeren als de oceaan.
Ruimteschroot
Het is een drukke boel rondom de aarde. Zo cirkelen er momenteel zo’n 9.000 satellieten in een baan rond onze planeet. En hier blijft het niet bij. De verwachting is dat het aantal satellieten zal toenemen tot maar liefst 60.000 in 2030. En dat brengt waarschijnlijk ook veel rommel met zich mee. Hoewel de ruimte een afvalvrije plek zou moeten zijn, hebben mensen er in de afgelopen decennia een behoorlijke puinhoop van gemaakt. Zo cirkelen er naar schatting honderden tonnen afval rond de aarde. Denk aan kapotte en afgedankte satellieten, maar ook aan (minuscule) brokstukken van satellieten die met elkaar in botsing zijn gekomen. Hoewel de satellieten die er de komende jaren bij gaan komen waarschijnlijk veel voordelen met zich mee zullen brengen, bestaat de vrees dat de voorspelde groei van de industrie grote delen van de baan rond de aarde onbruikbaar zal maken.
Er zijn de afgelopen jaren wel pogingen gedaan om de hoeveelheid ruimteafval terug te dringen. Denk bijvoorbeeld aan het het RemoveDEBRIS-project. Maar deze en soortgelijke inspanningen leverden niet het gewenste resultaat op. Het afval komt er namelijk rapper bij dan dat het verwijderd wordt. Ook het testen van antisatellietwapens – zoals India in 2019 nog ondernam – en de ontploffing van een Russische raketmotor vorig jaar dragen bij aan de hoeveelheid rondvliegend puin. Ruimteafval is dan ook een reëel probleem. Sommige wetenschappers betogen bovendien dat we ons al in een vroeg stadium van het zogenoemde Kesslersyndroom bevinden. Het Kesslersyndroom is een doemscenario dat in 1978 voor het eerst geopperd werd. Het houdt in dat de concentratie ruimteafval rond de aarde zo groot wordt, dat botsingen tussen objecten een kettingreactie op gang brengen, waarbij elke botsing nieuw ruimteschroot produceert dat de kans op verdere botsingen vergroot. Uiteindelijk zullen sommige delen van de ruimte vol raken met snel bewegende rommel, waardoor deze gebieden feitelijk onbruikbaar worden.
Dat er nu een VN-verdrag over de bescherming van de oceanen is gekomen, is een grote stap voorwaarts. Maar volgens wetenschappers moeten we nu doorpakken en ook een verdrag voor de bescherming van de nabije ruimte aannemen. “De kwestie van plasticvervuiling en veel van de andere uitdagingen waarmee onze oceanen worden geconfronteerd, krijgen nu wereldwijde aandacht,” zegt onderzoeker Imogen Napper. “We bevinden ons echter in een vergelijkbare situatie met de opeenhoping van ruimtepuin. Door de geleerde lessen ook hier toe te passen, kunnen we voorkomen dat we dezelfde fouten maken. Zonder een wereldwijde overeenkomst zouden we ons momenteel mogelijk op een vergelijkbaar pad kunnen bevinden.”
Wettelijk bindend verdrag
Volgens de onderzoekers zou een wettelijk bindend verdrag ervoor zorgen dat de baan rond de aarde niet onherstelbaar wordt geschaad door de toekomstige uitbreiding van de wereldwijde ruimtevaartindustrie. “Satellieten zijn van vitaal belang voor de gezondheid van mensen, economieën, veiligheid en de aarde zelf,” zegt Melissa Quinn, één van de experts die aandringt op een ruimteafval-verdrag. “Het gebruik van de ruimte ten behoeve van mens en planeet loopt echter gevaar. We moeten nu proactief handelen voordat we het gebruik van de ruimte voor toekomstige generaties schaden. De mensheid moet nu verantwoordelijkheid nemen – niet later. Ik moedig alle leiders aan om er nota van te nemen, het belang van deze volgende stap te erkennen en gezamenlijk verantwoordelijkheid te tonen.”
Afdwingen
Overigens wordt er momenteel al wel enig werk verzet om de hoeveelheid ruimtepuin terug te dringen. Zo zijn sommige landen al bezig met de bouw van meer duurzame satellieten. Toch is dit volgens de onderzoekers niet genoeg. “Het gebruik van duurzame satellieten zou moeten worden afgedwongen door elk land dat plannen heeft om de ruimte rond de aarde te gaan gebruiken,” zo stellen ze. Bovendien moet volgens hen de verantwoordelijkheid voor puin liggen bij satellietgebruikers en producenten vanaf het moment dat ze gelanceerd worden. Daarnaast zouden commerciële kosten in overweging moeten worden genomen bij het zoeken naar manieren om verantwoording te stimuleren. Dergelijke overwegingen zijn in overeenstemming met de huidige voorstellen om plasticvervuiling in de oceaan aan te pakken.
De onderzoekers benadrukken in hun studie het belang van een ruimteafval-verdrag, om op die manier te voorkomen dat de geschiedenis zich herhaalt. “Ik heb het grootste deel van mijn carrière gewerkt aan de opeenhoping van plastic afval in het mariene milieu; de schade die het kan aanrichten en de mogelijke oplossingen,” zegt zeebioloog Richard Thompson. “Het is heel duidelijk dat veel van de vervuiling voorkomen had kunnen worden. We waren ons tien jaar geleden terdege van het probleem van plasticvervuiling bewust. En als we hadden ingegrepen, zou de hoeveelheid plastic in onze oceanen de helft zijn van wat het nu is. In de toekomst moeten we een veel proactievere houding aannemen. Er valt veel te leren van de fouten die we met betrekking op de oceanen hebben gemaakt die relevant zijn voor de opeenhoping van puin in de ruimte.”
