Het totale aantal over klimaatverandering aangespannen rechtszaken is sinds 2017 meer dan verdubbeld – en neemt nog altijd wereldwijd toe.
Om klimaatverandering af te wenden, moeten we onze CO2-uitstoot verlagen. Dat is de simpele boodschap die wetenschappers al decennialang brengen. Toch geven wereldleiders hier maar beperkt gehoor aan. Het heeft ertoe geleid dat ambitieuze klimaatdoelen onhaalbaar zijn geworden en dat zelfs het Parijse Klimaatakkoord uit zicht raakt. Steeds meer mensen slepen dan ook landen en grote vervuilers voor de rechter om zo verandering af te dwingen. En dat heeft ertoe geleid dat het aantal rechtszaken over klimaatverandering in de afgelopen vijf jaar zelfs meer dan verdubbeld is, zo blijkt uit een nieuw uitgebracht rapport van het VN-Milieuprogramma.
Nederlandse rechtszaken
Ook in Nederland zijn er verschillende ‘klimaatzaken’ aangespannen. Denk nog maar eens terug aan de Urgenda-zaak. De actiegroep wilde een harder klimaatbeleid afdwingen via de rechter. Zo betoogden ze dat de Nederlandse staat meer moest doen om burgers tegen klimaatverandering te beschermen. De actiegroep werd uiteindelijk door de rechter in het gelijk gesteld, die oordeelde dat de uitstoot van broeikasgassen in 2020 met 25 procent moest zijn afgenomen ten opzichte van 1990. Ook oliemaatschappij Shell werd voor de rechter gesleept. Uiteindelijk oordeelde de Nederlandse rechtbank dat Shell zich moest houden aan het Parijse Klimaatakkoord en het zijne moest doen om gevaarlijke klimaatverandering tegen te gaan. Dit hield in dat de CO2-uitstoot tegen 2030 met 45 procent omlaag moet ten opzichte van 2019. Het was voor het eerst dat een rechtbank oordeelde dat een particulier bedrijf zich aan het Parijse Klimaatakkoord moest houden.
Toename
In het buitenland spelen soortgelijke rechtszaken. De Verenigde Staten is zelfs koploper, met 1.522 rechtszaken over het klimaat. Op een tweede plek staat Australië met 127 rechtszaken. Concreet is het aantal over klimaatverandering aangespannen rechtszaken wereldwijd toegenomen van 884 in 2017 tot 2.180 in 2022. Het laat zien dat klimaatgeschillen over de hele wereld wortel schieten. 17 procent van de gevallen speelt zich af in ontwikkelingslanden, waaronder kleine eilandstaten.
Verantwoording
Dat het zo hard gaat, is niet zo vreemd. “Klimaatbeleid loopt ver achter op wat nodig is om de opwarming van de aarde onder de 1,5 graden Celsius te houden,” zegt Inger Andersen, uitvoerend directeur van het VN-Milieuprogramma. “En dat terwijl extreme weersomstandigheden en verzengende hitte aan de orde van de dag zijn. Mensen wenden zich daarom steeds vaker tot rechtbanken om de klimaatcrisis te bestrijden, waarbij regeringen en de particuliere sector ter verantwoording worden geroepen. Deze rechtszaken worden gezien als een belangrijk mechanisme om klimaatactie veilig te stellen en klimaatrechtvaardigheid te bevorderen.”
Mensenrechten
Met name het aspect van de mensenrechten speelt steeds vaker een belangrijke rol. Het rapport laat dan ook zien hoe rechtbanken sterke verbanden tussen mensenrechten en klimaatverandering vinden. Dit leidt tot meer bescherming van de meest kwetsbare groepen in de samenleving. Zo oordeelde het Mensenrechtencomité van de Verenigde Naties vorig jaar dat de Australische regering haar verplichtingen jegens de inheemse Straat Torres-eilanders (een volk dat leeft op de Australische eilanden in de Straat Torres, tussen het schiereiland Kaap York in het noordoosten van Australië en het zuiden van Nieuw-Guinea) schond door niets te doen aan klimaatverandering. En de stemmen van kwetsbare groepen wereldwijd worden nu steeds vaker gehoord. Zo blijkt uit het rapport dat er 34 zaken aangespannen zijn door en namens kinderen en jongeren onder de 25 jaar, onder meer door meisjes van zeven en negen jaar in respectievelijk Pakistan en India. In Zwitserland wordt met name de onevenredige impact van klimaatverandering op oudere vrouwen in de rechtbank uitgevochten.
Het werkt
Het rapport laat zien dat klimaatgeschillen een integraal onderdeel zijn geworden van het veiligstellen van klimaatactie en gerechtigheid. En het aanklagen van grote vervuilers en landen blijkt ook echt zin te hebben. Niet alleen illustreren de voorbeelden uit Nederland dat, ook in het buitenland blijkt dat klimaatzaken in toenemende mate succesvol zijn. Zo oordeelde de rechtbank van Parijs dat de passiviteit van Frankrijk op het gebied van klimaat en het niet halen van de doelstellingen van het koolstofbudget klimaatgerelateerde ecologische schade heeft veroorzaakt. Een Britse rechtbank oordeelde dat de regering haar wettelijke verplichtingen onder de Climate Change Act 2008 niet was nagekomen en het Hooggerechtshof van Brazilië oordeelde dat het Parijse Klimaatakkoord een mensenrechtenverdrag is, dat een ‘supranationale’ status geniet. Naarmate klimaatgeschillen in frequentie en volume toenemen, is de verwachting dat het aantal juridische precedenten blijft groeien waardoor een steeds beter afgebakend rechtsgebied wordt gevormd.
Toekomst
Door dergelijke rechtszaken worden regeringen en bedrijven gedwongen om ambitieuzere doelstellingen voor beperking van en aanpassing aan klimaatverandering na te streven. En dus verwacht het VN-Milieuprogramma dat er in de toekomst nog veel meer rechtszaken zullen volgen. “Er bestaat een verontrustend groeiende kloof tussen wat er nodig is om temperatuurdoelstellingen te halen en de maatregelen die regeringen daadwerkelijk nemen om de uitstoot te verminderen,” aldus Michael Gerrard, faculteitsdirecteur van het Sabin Center for Climate Change Law. “Dit zal er onvermijdelijk toe leiden dat meer mensen hun toevlucht nemen tot de rechtbanken. Het nieuwe rapport zal van onschatbare waarde zijn voor iedereen die het best mogelijke resultaat wil bereiken in gerechtelijke fora en wil begrijpen wat daar wel en niet mogelijk is.”
De gang naar de rechter lijkt dus steeds logischer te worden. In de toekomst voorspelt het rapport met name een toename van het aantal zaken die te maken hebben met klimaatmigratie, zaken die worden aangespannen door inheemse volkeren, lokale gemeenschappen en andere groepen die onevenredig zwaar worden getroffen door klimaatverandering en zaken die aansprakelijkheid behandelen na extreme weersomstandigheden. En dus is het waarschijnlijk ook in ons land slechts een kwestie van tijd voordat er wederom een klimaatzaak zal worden aangespannen.
