Wetenschappers luiden de noodklok.
Zou het wetenschappers lukken om een effectief vaccin tegen SARS-CoV-2 te ontwikkelen? Dat was de vraag die velen een klein jaar geleden bezighield. In de loop van 2020 kwamen er steeds meer hoopvolle berichten en inmiddels zijn er meerdere bewezen veilige en effectieve coronavaccins op de markt. Er wordt veel van verwacht; de vaccins zouden ons uit de pandemie moeten loodsen, terug naar het ‘oude normaal’. Maar met de huidige stand van zaken, kunnen de vaccins die verwachtingen niet op korte termijn waarmaken, zo waarschuwen onderzoekers in The Lancet.
Eerlijke verdeling
“Verschillende fabrikanten hebben binnen 12 maanden coronavaccins ontwikkeld, een enorme prestatie,” aldus dr. Olivier Wouters, hoofdauteur van het betreffende opiniestuk en verbonden aan de London School of Economics and Political Science. “Maar de harde werkelijkheid is dat de wereld nu meer doses coronavaccins nodig heeft dan er in de geschiedenis ooit van elk ander vaccin benodigd zijn geweest om voldoende mensen immuun te maken en groepsimmuniteit te bereiken. Tenzij de vaccins eerlijker verdeeld worden, kan het jaren duren voordat het coronavirus op wereldniveau onder controle is.”
Al vrij snel nadat de eerste coronavaccins succesvol ontwikkeld waren, uitten onderzoekers hun zorgen. Ze maakten zich zorgen over de eerlijke verdeling ervan en waren bang dat rijke landen de eerste voorraden zouden opeisen. En dat is ook gebeurd. “Afgaand op de ons bekende afspraken, hebben overheden van rijke landen die samen 16 procent van de wereldbevolking herbergen zeker 70 procent van alle in 2021 beschikbare doses van de vijf belangrijkste kandidaat-vaccins gereserveerd,” aldus professor Mark Jit, verbonden aan de London School of Hygiene & Tropical Medicine.
Het probleem
Het betekent dat miljarden mensen ook dit jaar niet op een vaccin hoeven rekenen. En er dus nog heel veel mensen ziek zullen worden en helaas ook nog veel mensen zullen overlijden. Ook economisch herstel is ondenkbaar als slechts een klein deel van de wereldeconomie weer open kan. En tenslotte is het de vraag of inwoners van gefortuneerde landen zich ooit echt veilig mogen wanen zolang het virus in andere delen van de wereld nog volop rondwaart. Want er is immers een reële kans dat in landen waar het virus nog veel slachtoffers maakt, nieuwe virusvarianten ontstaan waartegen de huidige vaccins niet werken. “De maatschappelijke waarde van veilige en effectieve coronavaccins is enorm,” zo schrijven de onderzoekers. “Maar nieuwe vaccins betekenen weinig voor individuen wereldwijd als zij niet tijdig kunnen worden ingeënt.”
Dat het tot op heden niet lukt, om de vaccins eerlijk te verdelen, heeft meerdere redenen. Allereerst zijn er relatief weinig vaccins voorhanden. Het opschalen van de productie is lastig gebleken; de ontwikkelaars zijn niet heel happig op het delen van kennis, technologie en data, waardoor er voor de productie van de vaccins toch vooral geleund wordt op een handjevol fabrikanten waar de ontwikkelaars nauw mee samenwerken. Dat moet anders, zo stellen de onderzoekers. Zo pleiten ze ervoor dat overheden en non-gouvernementele organisaties die enorm veel geld in de ontwikkeling van coronavaccins hebben gestopt, de vaccinontwikkelaars aanmoedigen om hun expertise met meer fabrikanten te delen en zo de productie op te schroeven. Het is een aannemelijk verzoek, zo merken de onderzoekers op, zeker als je bedenkt dat deze landen en organisaties alleen al in de ontwikkeling van de belangrijkste vijf coronavaccins tussen de 957 miljoen en 2,1 miljard dollar hebben gepompt.
Rijk versus arm
Een tweede probleem is natuurlijk dat de nu nog schaarse vaccins vooral door rijke landen worden opgekocht. Sommige landen hebben zelfs meer vaccins gereserveerd dan ze eigenlijk nodig hebben. Het maakt het eerlijk en tijdig verspreiden van de beschikbare vaccins heel lastig. Om ook armere landen een kans te geven, is eerder COVID-19 Vaccines Global Access (kortweg COVAX) in het leven geroepen. Een op papier prachtig initiatief waar landen, filantropen en de private sector geld aan kunnen toezeggen. Dat geld wordt vervolgens gebruikt om de ontwikkeling van vaccins te boosten en vaccins op te kopen, die daarna weer eerlijk onder deelnemende landen – ongeacht of ze nu rijk of arm zijn – worden verdeeld. COVAX hoopt nog dit jaar 2 miljard vaccins onder deelnemende landen te kunnen verdelen, waarvan bijna 1 miljard gereserveerd is voor 92 lage- en middeninkomenslanden gaan. Maar daar is geld voor nodig en COVAX komt op dit moment nog 6,8 miljard dollar tekort. “Met extra steun kan COVAX beter concurreren in het wereldwijde gegraai naar vaccins,” aldus Wouters. Daarnaast blijft het natuurlijk een probleem dat rijke landen buiten COVAX om hun eigen deals sluiten, waardoor arme landen achter het net vissen. Maar er is hoop. “Vaccins ontwikkeld door Chinese, Indiase en Russische fabrikanten kunnen – wanneer zij ook in de derde fase van klinisch onderzoek goede resultaten laten zien – voor de armste landen van waarde zijn,” denkt Wouters. Omdat het vaak even duurt voor rijke landen de vaccins zelf hebben goedgekeurd, kunnen ze mogelijk – nadat de Wereldgezondheidsorganisatie ze heeft goedgekeurd – aan het COVAX-vaccinportfolio worden toegevoegd en in grote hoeveelheden aan de armere landen beschikbaar worden gesteld.
Prijs
Een derde probleem is de prijs voor vaccins. Sommige fabrikanten vragen veel geld voor een prik; veel meer dan er ooit voor een vaccin is gevraagd. Ook dat is iets waar landen die flink geïnvesteerd hebben in de ontwikkeling van de vaccins een stokje voor moeten steken, zo vinden de onderzoekers. “Overheden kunnen erop staan dat bedrijven pas geld krijgen als ze een wereldwijde productie van de vaccins mogelijk maken en een betaalbare prijs voor het vaccin vragen,” aldus onderzoeker Kenneth Shadlen, verbonden aan de London School of Economics and Political Science.
Logistiek
En dan is er ook nog een logistiek probleem. Hier in Nederland blijkt het al behoorlijk lastig te zijn om de huidige vaccins – die flink gekoeld moeten worden tijdens opslag en transport – te verspreiden. Maar in armere landen is het – met slechte wegen en een onbetrouwbaar elektriciteitsnetwerk – bijna onmogelijk. Daarom is het ook zo belangrijk dat er een breed scala aan vaccins ontwikkeld wordt en arme landen de beschikking krijgen over vaccins die passen bij hun infrastructuur. Mogelijk moet er zelfs op regionaal niveau gekeken worden welke vaccins nodig zijn.
Tenslotte wacht – zowel rijke als arme – landen nog een andere grote uitdaging. Namelijk: zorgen dat mensen bereid zijn om zich in te laten enten. Recente studies suggereren dat de bereidheid om het coronavaccin te laten zetten in veel landen beperkt is. Zo gaf eind vorig jaar 44 procent van de Fransen nog aan zich waarschijnlijk niet of zeker niet te laten inenten. En ook in Servië denkt 38 procent van de bevolking er zo over. Om er zeker van te zijn dat zoveel mogelijk mensen gevaccineerd worden, is het dan ook belangrijk dat onjuiste informatie en wilde geruchten over de vaccins weerlegd worden. Ook moeten overheden ervoor zorgen dat mensen het vaccin gemakkelijk kunnen halen, zo stellen de onderzoekers.
Het ontwikkelen van een effectief vaccin was een hele uitdaging. Maar het wereldwijd verspreiden ervan is misschien nog wel lastiger. Het komende jaar komt het er dan ook op aan: lukt het landen om de handen ineen te slaan en de pandemie eensgezind de kop in te drukken? Of trekt het vaccinnationalisme aan het langste eind? Het antwoord op die vragen is bepalend voor de duur van deze pandemie, zo stellen de onderzoekers. “De COVID-19-pandemie eindigt waarschijnlijk niet voor vaccins die beschermen tegen ernstige ziekte en bij voorkeur ook groepsimmuniteit mogelijk maken, wereldwijd zijn uitgerold.”
