De eigenaardige knaagdieren zijn een schijnbaar eeuwige vruchtbaarheid geschonken. En dat in tegenstelling tot elke ander zoogdier op aarde. Maar hoe?
De naakte molrat is een opzienbarend beestje. Ze staan bekend als het langstlevende knaagdier, kunnen langdurig zonder zuurstof, zijn gevoelloos voor bepaalde vormen van pijn en zijn vrijwel immuun voor kanker. “Maar wat ik het meest verbazingwekkende vind, is dat ze nooit stoppen met het krijgen van baby’s,” zegt onderzoeker Miguel Brieño-Enríquez. “Hun vruchtbaarheid neemt niet af naarmate ze ouder worden. En we wilden nu begrijpen wat hiervan de oorzaak is.”
Vruchtbaarheid
Zoogdieren – mensen inbegrepen – worden naarmate ze ouder worden minder vruchtbaar. Maar de naakte molrat is een schijnbaar eeuwige vruchtbaarheid geschonken. Ze kunnen een respectabele leeftijd van meer dan 30 jaar bereiken en blijven zich zelfs op die hoge leeftijd nog voortplanten. “Vrouwelijke naakte molratten zijn uitzonderlijk,” vertelt Brieño-Enríquez in gesprek met Scientias.nl. “Hun vruchtbaarheid gaat gedurende hun hele levensduur niet achteruit. Bijna alle kolonies hebben één dominant, broedend vrouwtje (de koningin) en ze zal blijven broeden totdat ze er – letterlijk – bij neervalt.”
Naakte molratten kunnen dus gigantisch oud worden; tot wel 37 jaar. Dat is maar liefst 368% langer dan voorspeld op basis van lichaamsgewicht. Ter vergelijking, de muis, een dier dat nagenoeg even groot en zwaar is, wordt niet ouder dan vier jaar.
In een nieuwe studie wilde Brieño-Enríquez het mysterie van de eeuwige vruchtbaarheid van de naakte molrat ontrafelen. “Er zijn drie mogelijkheden,” zegt hij. “Ze worden geboren met veel eicellen, niet veel van deze eicellen sterven af, of ze blijven na de geboorte meer eicellen aanmaken.” En inderdaad, Brieño-Enríquez en zijn collega’s vonden bewijs voor alle drie.
Veel eicellen
De onderzoekers vergeleken de eierstokken van naakte molratten met die van muizen in verschillende ontwikkelingsstadia. Ze ontdekten dat naakte molrat-vrouwtjes uitzonderlijk veel eicellen hebben in vergelijking met muizen. Bovendien is de kans dat deze eicellen afsterven veel kleiner. Een vrouwtje heeft bijvoorbeeld, wanneer ze slechts acht dagen oud is, gemiddeld 1,5 miljoen eicellen. Dat is ongeveer 95 keer meer dan muizen op dezelfde leeftijd.
(On)eindige voorraad
Maar het meest opmerkelijke is wel dat de voorraad eicellen nooit opraakt. De meeste zoogdieren, inclusief mensen, worden geboren met een eindig aantal eicellen. Deze beperkte voorraad wordt na verloop van tijd steeds kleiner. Sommige komen vrij tijdens de ovulatie, maar de meeste sterven af. Daarom worden we, naarmate we verouderen, ook steeds minder vruchtbaar. Bij naakte molratten gaat het anders. Zo blijven ze zelfs na de geboorte eicellen produceren. Voorlopercellen waren al actief aan het delen in dieren van drie maanden oud. Bovendien vonden onderzoekers dergelijke voorlopercellen ook terug in tien jaar oude dieren. Dit betekent dus dat ze hun hele leven lang eicellen blijven fabriceren.
Dogma
Deze ontdekking is buitengewoon. Het daagt namelijk het dogma dat alle vrouwelijke zoogdieren over een eindige voorraad eicellen zouden beschikken, uit. Het maakt de al eigenaardige naakte molrat dan ook nog eigenaardiger. “Alles is eigenlijk zowel verrassend als niet verrassend bij dit dier, omdat ze gewoon zo anders zijn,” zegt Brieño-Enríquez. “Maar het is natuurlijk verbazingwekkend dat we nu ontdekt hebben dat naakte molratten zelfs postnataal eicellen produceren. Dit druist in tegen de standaard ontwikkeling van eierstokken bij zoogdieren.”
Koningin
Waarom de naakte molrat als enige zoogdier haar hele leven lang eicellen blijft aanmaken? De onderzoekers vermoeden dat dit te maken heeft met hun opmerkelijke sociale samenlevingsvorm. Naakte molratten leven in kolonies bestaande uit enkele tientallen tot honderden dieren. Net als bij bijen en mieren verdelen naakte molratten de taken. Zo zijn er soldaten, tunnelgravers, verzorgers en voedselverzamelaars. Zoals gezegd wordt de kolonie geleid door één dominant en broedend vrouwtje. “In tegenstelling tot bijen of mieren wordt dit vrouwtje echter niet als koningin geboren,” legt Brieño-Enríquez uit. “Wanneer de koningin sterft of uit de kolonie wordt gezet, strijden ondergeschikte vrouwtjes met elkaar om haar plaats in te nemen. Elk vrouwtje kan dus koningin worden.”
Voortplanting
Hoewel de meeste vrouwtjes zich nooit zullen voortplanten, betekent dit wel dat alle naakte molrat-vrouwtjes continu moeten klaarstaan voor als de gelegenheid zich onverhoopt voordoet. Vervolgens wordt ze pas reproductief als ze tot koningin is gekroond. Zo ontdekten de onderzoekers dat ondergeschikte vrouwtjes wel over voorloper-eicellen beschikken, maar dat deze zich pas beginnen te delen nadat een vrouwtje de nieuwe koningin is geworden. En dan moet ze aan de bak ook. “Koninginnen hebben één tot vijf nesten per jaar,” zegt Brieño-Enríquez. “En elk nest bestaat gemiddeld uit dertien jongen. Dit betekent dat een koningin tijdens haar extreem reproductieve leven duizenden nakomelingen kan voortbrengen. De evolutionaire druk op de ontwikkeling en functie van de eierstokken bij deze soort is dus bijzonder opvallend.”
Mensen
De nieuwe bevindingen breiden niet alleen onze kennis over de naakte molrat uit. Zo stellen de onderzoekers dat de resultaten mogelijk ook nuttig kunnen zijn voor mensen. “Hoewel mensen steeds langer leven, vindt de menopauze nog altijd op dezelfde leeftijd plaats,” zegt Brieño-Enríquez. “Onze studie suggereert dat naakte molratten een unieke manier hebben om een ovariële reserve te creëren en te behouden. Hoewel we de tijd niet kunnen terugdraaien, zouden onze bevindingen uiteindelijk kunnen worden gebruikt om op zijn minst de snelheid van de veroudering van de eierstokken bij mensen te vertragen en de vruchtbaarheid te verlengen.”
Kortom, de nieuwe kennis die we dankzij de studie hebben opgedaan kunnen we mogelijk gebruiken voor de ontwikkeling van nieuwe medicijnen of technieken om de menselijke gezondheid vooruit te helpen. “We leren eigenlijk constant van andere dieren of planten om onze eigen gezondheid te verbeteren,” zegt Brieño-Enríquez. “Een klassiek voorbeeld is de ontwikkeling van insuline. Het is dus niet zo gek om naar de naakte molrat te kijken voor een beetje inspiratie. En geloof me, we kunnen veel van ze leren.”
