Als je dacht dat het eten van zeewier een moderne trend is, dan vergis je je. Nieuw onderzoek onthult dat oude Europeanen lang geleden regelmatig zeewier op hun menu hadden staan.
We leven in een tijd waarin de voedselproductie één van de grootste boosdoeners voor ons klimaat is. Daarom is het cruciaal om te zoeken naar nieuwe voedingsbronnen die niet alleen onze honger stillen, maar ook onze planeet niet extra belasten. Zeewier is een interessant alternatief. De eiwitten in algen en zeewier zijn namelijk evenwaardig aan dierlijke eiwitten, maar veel efficiënter en duurzamer te produceren. Niet voor niets wordt zeewier ook wel ‘het voedsel van de toekomst’ genoemd. Maar zo vernieuwend is het eigenlijk helemaal niet: in vervlogen tijden at men dit ook al.
Tandsteen
In een nieuw onderzoek bestudeerden wetenschappers de tanden van 74 oude Europeanen, die op 28 verschillende archeologische vindplaatsen verspreid over het hele continent (van Schotland tot aan Spanje) te ruste waren gelegd. Deze personen leefden zowel ten tijde van het mesolithicum, neolithicum als de middeleeuwen. Op de tanden troffen de onderzoekers tandsteen aan, wat ze verder analyseerden. En dat leidt tot een verbazingwekkende ontdekking. Zo vonden ze chemische sporen in het tandsteen dat ze direct konden linken aan specifieke bronnen van mariene en waterplantenvoeding, zoals zeewier. De auteurs betogen dan ook dat mensen in heel Europa tot in de late middeleeuwen zeewier hebben gegeten.
Bijzonder
De ontdekking is opmerkelijk. Hoewel we al wisten dat onze voorouders aquatische bronnen benutten, hebben archeologen maar zelden bewijs gevonden dat ze zeewier aten. Meestal werd zeewier gebruikt voor andere doeleinden, zoals brandstof, voedselverpakking of meststoffen. “Onze bevindingen zijn dan ook onverwacht,” vertelt onderzoeker Stephen Buckley in gesprek met Scientias.nl. “En wat bijzonder verrassend is, is dat we ontdekten dat zeewier zelfs ten tijde van het neolithicum werd gegeten. Velen dachten dat de komst van landbouw betekende dat oude Europeanen ‘de zee de rug toekeerden’. Bovendien hebben archeologen nooit gedacht dat zeewier onderdeel uitmaakte van hun dieet.”
Gezond
Toch is het feit dat onze voorouders zeewier op hun menu hadden staan – zelfs na de opkomst van landbouw – eigenlijk niet heel vreemd. “We weten dat zeewier waardevolle mineralen en vooral jodium bevat,” legt Buckley uit. “Dit ontbrak waarschijnlijk in een dieet dat uitsluitend gebaseerd was op landbouwproducten, zoals vlees en granen. Bovendien zijn rode wieren (zoals palmwier en Porphyra umbilicalis) een goede eiwitbron en waren destijds gemakkelijk beschikbaar. Het lijkt aannemelijk dat Europeanen al in het mesolithicum, toen hun dieet voornamelijk op mariene bronnen was gericht, op de hoogte waren van de gezondheidsvoordelen. Mogelijk merkten ze ook dat ze onvoldoende voedingsstoffen binnenkregen als ze geen zeewier aten. Deze kennis namen ze vervolgens mee naar het neolithicum.”
Zeewier is rijk aan verschillende voedingsstoffen die gunstig zijn voor ons lichaam. Sommige zeewieren bevatten essentiële aminozuren, die dienen als de bouwstenen van eiwitten. Ons lichaam kan deze aminozuren niet zelf produceren en moet ze uit voedsel halen. Bovendien zijn er zeewieren met fotosynthetische pigmenten die als vitamines in ons lichaam fungeren, zoals vitamine A, C en E. Zeewier kan ook aanzienlijke hoeveelheden mineralen bevatten die belangrijk zijn voor ons lichaam, zoals natrium (essentieel voor vochthuishouding en spiercontracties), calcium (noodzakelijk voor de botopbouw), fosfor (betrokken bij diverse lichaamsprocessen) en spoorelementen zoals ijzer, zink, fluor en jodium. Bovendien zijn zeewieren rijk aan voedingsvezels, wat de opname van suikers in het spijsverteringsstelsel vertraagt en leidt tot een geleidelijkere stijging van de bloedsuikerspiegel.
Kortom, hoewel zeewier vandaag de dag bekend staat als ‘superfood’, geprezen om zijn gezondheidsvoordelen en duurzaamheid, blijkt dat onze Europese voorouders vooropliepen en deze voedzame plant al duizenden jaren consumeerden. Een prangende vraag is echter waarom het eten van zeewier in de loop der tijd uit de gewoonte is geraakt.
Verdwenen
Tijdens de 18e eeuw werd zeewier enkel nog gezien als een laatste redmiddel voor voedsel in noodsituaties. En hoewel zeewier en andere waterplanten in delen van Azië vandaag de dag nog steeds als voeding en geneesmiddelen dienen, is de consumptie ervan in Europa beperkt. “De komst van landbouw heeft ongetwijfeld een ingrijpende invloed gehad,” zo veronderstelt Buckley. “Bovendien is het ook deels te wijten aan verstedelijking. Landbouw, vooral de productie van granen, werd van cruciaal belang om de groeiende bevolking te voeden, zelfs als dit ertoe leidde dat men minder voedingsstoffen binnenkreeg. Deze tekorten werden misschien genegeerd door de elite, die streefden naar verhoogde productie en hun eigen welvaart. De Britse Agrarische Revolutie vanaf het midden van de 17e eeuw en de Industriële Revolutie vanaf het midden van de 18e eeuw hebben mogelijk ook impact gehad.”
Wereldbevolking
Buckley bepleit echter dat het misschien niet zo’n verkeerd idee is om een voorbeeld aan onze Europese voorouders te nemen. Op dit moment leven er circa 8 miljard mensen op aarde. Maar daar blijft het niet bij. Elke dag groeit dit aantal met grofweg 227.000 mensen. De wereldbevolking neemt dus in razend tempo toe. De verwachting is dat onze aarde tegen 2050 rond de 10 miljard hoofden telt. De vraag is dan ook of we erin zullen slagen al die monden te voeden. Het idee om landbouw- en visserijproductie te verhogen om aan de vraag van consumenten te voldoen, lijkt op het eerste gezicht een oplossing, maar is verre van ideaal. Op dit moment zijn deze hulpbronnen al uitgeput. Verdere uitbreiding zou niet alleen schadelijk zijn voor het klimaat, maar ook voor het gebruik van land, zoetwaterbronnen en biodiversiteit.
Herintroductie
Daarom is het volgens sommige wetenschappers verstandig om onze aandacht te verschuiven van de traditionele landbouw naar aquacultuursystemen voor algen. Deze organismen zitten boordevol eiwitten, essentiële aminozuren, vitamines en antioxidanten. “Als het zeewier duurzaam wordt geproduceerd en onderhouden, kan het een manier zijn, vooral in het Westen, om milieubewuster te eten,” merkt Buckley op. “Bovendien is het eten van zeewier tegenwoordig populair onder de rijkere Europeanen, vooral in Groot-Brittannië. Als deze trend zich verspreidt, kan het helpen om de druk op land dat wordt gebruikt voor intensieve landbouw te verminderen en bijdragen aan een milieuvriendelijkere manier van voedselproductie.”
Zeewieren zijn niet alleen rijk aan voedingsstoffen, maar ze komen ook in diverse smaken en texturen. Sommige zeewieren hebben een lichte bitterheid, terwijl andere juist zoet of zoutig zijn. Van de ongeveer 10.000 verschillende soorten zeewieren die er wereldwijd zijn, worden momenteel slechts 145 soorten geconsumeerd, voornamelijk in Azië. In Europa is zeewier nog niet zo’n gangbaar voedsel. Afgezien van sushi-restaurants zie je het niet vaak op het menu staan. Maar in landen zoals Japan, China en Korea is zeewier een normaal onderdeel van de maaltijd en kijkt niemand er raar van op als je het serveert. Wat zeewieren zo interessant maakt, is dat je ze op verschillende manieren kunt bereiden. Neem bijvoorbeeld het bruinwier Saccharina japonica. Je kunt het drogen, roosteren, bakken, inmaken, koken, wokken of er zelfs thee van zetten.
Al met al laten de onderzoekers zien dat zeewier en waterplanten een belangrijke voedselbron in het oude Europa zijn geweest. Deze ontdekking helpt ons beter te begrijpen wat men destijds at. “Kort gezegd laat ons onderzoek zien dat we waardevolle en verrassende inzichten kunnen krijgen over oude voeding door te kijken naar de chemische inhoud van tandsteen – het materiaal dat de tandarts verwijdert en weggooit,” aldus Buckley. “Dit verbetert ons begrip van historische diëten en stelt ons ook in staat om onze eigen eetgewoonten te heroverwegen.” De wetenschappers hopen dan ook dat hun onderzoek ertoe leidt dat meer zeewieren en zoetwaterplanten in ons hedendaagse dieet worden opgenomen, wat zou kunnen bijdragen aan een gezondere en duurzamere voedselkeuze voor heel veel Europeanen.
