Precies 40 jaar geleden schreef Wubbo Ockels geschiedenis als de eerste Nederlander in de ruimte. Zijn reis aan boord van de spaceshuttle Challenger veranderde niet alleen zijn leven, maar ook zijn missie: het beschermen van onze kwetsbare planeet.
Het was een historisch moment op 30 oktober 1985. Nabij veertig jaar geleden verliet de spaceshuttle Challenger het lanceerplatform in Florida met aan boord een bijzonder bemanningslid: Wubbo Ockels. Als eerste Nederlander met een Nederlands paspoort begon hij aan een reis die ons land voorgoed op de kaart van de ruimtevaart zou zetten. Tijdens de STS-61A missie, ook bekend als de Spacelab D-1, zou hij zeven dagen lang leven en werken in gewichtloosheid, een ervaring die zijn leven een nieuwe, duurzame richting zou geven.
Van prikbord naar ruimteschip
De weg naar de sterren begon voor Ockels, een briljante natuurkundige uit Groningen, niet in een raket, maar bij een prikbord. De advertentie “Vacature voor: bemanning Spacelab” was voor hem een directe roeping. “Dit is gewoon precies wat ik zoek,” zo verklaarde hij later zijn onmiddellijke reactie. Zijn grenzeloos optimisme en zijn expertise in de experimentele natuurkunde bleken een perfecte combinatie. Hij doorstond een uitputtende selectie bij de ESA, waarin hij zich uit een veld van ongeveer 2.000 kandidaten naar de top vocht, en uiteindelijk, samen met een Duitser en een Zwitser, tot de laatste drie doordrong. Zelfs een ernstige bacteriële infectie tijdens de training, die hem bijna het leven kostte, kon zijn missie niet stoppen. Zijn droom stond op het punt werkelijkheid te worden.
Een recordvlucht en een wetenschappelijk festijn
Op 30 oktober 1985 werd de droom werkelijkheid. De lancering was een overweldigend spektakel van kracht en precisie. “Je bent gespannen. Het is wild in het begin, je schudt heen en weer en er is heel veel herrie,” zo beschreef Ockels de eerste minuten. Binnen acht minuten bereikte de Challenger een baan om de aarde, met aan boord een recordaantal van acht bemanningsleden. Deze STS-61A-missie was een unieke, door West-Duitsland gefinancierde en geleide onderneming. Voor het eerst werd een ruimtemissie grotendeels gecontroleerd vanuit een centrum buiten de VS: het Duitse ruimtevaartcentrum in Oberpfaffenhofen. In het laadruim bevond zich naast de laboratoriumcapsule Spacelab D-1, ook de GLOMR-satelliet die tijdens de missie succesvol werd uitgezet evenals een aparte Duitse draagstructuur die een vijftal materialenexperimenten, blootgesteld aan het vacuüm van de ruimte, herbergde.
Het laboratorium in gewichtloosheid
Aan boord van het Spacelab, een geavanceerd laboratorium in de laadruimte van de shuttle, was Ockels één van de wetenschappelijke hoofdrolspelers. De missie omvatte een indrukwekkende reeks van 76 experimenten. Deze varieerden van fundamenteel onderzoek naar vloeistoffysica en de groei van perfecte kristallen tot biologisch onderzoek naar celontwikkeling en de ondervinding van zwaartekracht door planten. Eén van de meest bijzondere instrumenten was de ‘Vestibular Sled’, een door ESA bijgedragen slede waarop een bemanningslid, vastgesnoerd in een stoel, heen en weer werd geschoten. Dit experiment bracht met uiterste precisie in kaart hoe het evenwichtsorgaan zich aanpaste aan de gewichtloosheid. Ockels en zijn collega’s werkten in ploegendienst, 24 uur per dag, om de vele wetenschappelijke onderzoeken met succes te volbrengen.
Een kwetsbare blauwe parel
Wat Ockels het meest bijbleef, was het uitzicht. “De aarde glijdt voorbij en het meest fundamentele gevoel is dat je weet dat je daar hoort en niet in de ruimte. Je bent letterlijk losgekoppeld van je wortels, dat is verbluffend en beangstigend tegelijk,” zei hij. Hij zag de aarde als een kwetsbare, blauwe parel, hangend in een oneindig zwart, onherbergzaam heelal. Die ervaring was een schok en zou de drijvende kracht worden achter de rest van zijn leven. De vrijheid van het zweven – vaak in geitenwollen sokken en een korte broek, luisterend naar muziek als Prince’ Purple Rain – stond in schril contrast met het besef van de unieke en tedere plek die de aarde inneemt in het universum.
Een nieuwe missie op aarde
Na zijn terugkeer op 6 november 1985, na 110 baantjes om de aarde en een afstand van 4 miljoen kilometer, kon Ockels de aarde niet meer op dezelfde manier aanschouwen. Het zware, “plakkerige” gevoel van de zwaartekracht viel hem zwaar. Hij ontwikkelde een heus heimwee naar de ruimte en zocht zijn toevlucht in het zwembad om het gevoel van gewichtloosheid na te bootsen. Maar hij liet zich niet verlammen. In plaats daarvan kanaliseerde hij zijn ervaring in een nieuwe, urgente missie: duurzaamheid. Als hoogleraar aan de TU Delft werd hij de visionaire kracht achter baanbrekende projecten zoals de zonnewagen Nuna, die vier keer de World Solar Challenge won, en de Superbus, een concept voor duurzaam openbaar vervoer.
Slot
De vlucht van Wubbo Ockels veertig jaar geleden was meer dan een technologisch hoogstandje; het was een menselijk en filosofisch keerpunt. Hij was niet alleen de eerste Nederlander in de ruimte, maar ook een van de eerste ‘astronauten van spaceship Earth‘. Zijn erfenis leeft voort, niet alleen in de geschiedenisboeken, maar vooral in de blijvende inspiratie om zuinig te zijn op onze kwetsbare thuisbasis en om te blijven dromen en durven, zowel in de ruimte als op aarde.
Vanaf 1 november eert Space Expo in Noordwijk deze iconische Nederlander met de tentoonstelling ‘Wubbo Ockels: Astronaut of Spaceship Earth’. De expositie, tot stand gekomen in samenwerking met zijn weduwe Joos Ockels, toont voor het eerst een unieke schenking van ruim 100 persoonlijke objecten. Bezoekers kunnen de reis volgen, van de originele vacature-advertentie en ruimteartefacten tot de projecten die zijn geïnspireerd door zijn blik op aarde, zoals schaalmodellen en beeldmateriaal van de Nuna-zonneauto. De tentoonstelling is te bezoeken tot en met december 2026.
