Je leven even op pauze. Hop, de winterslaap in. Veel dieren kunnen het, zouden wíj het ook kunnen?
Universiteit van Nederland interviewde bioloog Roelof Hut van de Rijksuniversiteit Groningen over dit onderwerp en kreeg tot nu toe 111 reacties onder de video. We bespreken een paar met hem.
Scientias: Fijn dat we je even kunnen spreken in je drukke ritme. Laten we snel met de vraag beginnen die de meeste likes kreeg, namelijk die van ingridinwonder1218: Wat is het verschil tussen coma en winterslaap?
Roelof Hut: “Ik kan daar geen duidelijk antwoord op geven. Ik kan me voorstellen dat het voor het brein best vergelijkbaar kan zijn, behalve dat mensen in coma warm zijn, dus ongeveer 37 graden Celsius. In winterslaap ben je koud, tot 0 graden. Dus dat is een groot verschil. Toch kan ik me voorstellen dat het voor je bewustzijn een vergelijkbaar effect is.”
“Er is wel een groot verschil. In coma meet je heel duidelijk hersenactiviteit en in winterslaap is dat weg. Er zijn vast en zeker nog heel veel meer verschillen, maar dan kom je op het terrein dat de ene coma de andere niet is. Ik heb verschillende eeg’s (elektro-encefalografie: een methode om elektrische activiteit van de hersenen te meten, red.) van coma’s gezien en die zijn erg verschillend als je in detail kijkt. Het heeft ook heel veel te maken met wat voor medicijnen mensen krijgen, etc. De activiteit wordt sterk door de medicatie bepaald.”
“Samenvattend: in winterslaap is temperatuur laag en hersenactiviteit laag en bij een coma zijn die twee juist hoog, al is hersenactiviteit wel lager dan normaal.”
S: Het ging ook over proefdieren in de opname, Blubpf vraagt: Heel interessant, ben wel benieuwd hoeveel proefdieren voor deze studie zijn en zullen worden gebruikt. O.a het ontdekken van het feit dat een klap op het hoofd binnen en buiten de winterslaap verschillende resultaten en schade biedt. Ik vraag me af hoe zoiets dan wordt onderzocht. Het zou fijn zijn als dit soort wetenschappelijke informatieve filmpjes meer openheid en transparantie zouden bieden over de onderzoeksmethoden bij de dieren en daarna dan de gemaakte conclusies ervan tonen.
RH: “Dat van die klap op het hoofd is wel een beetje een gevolg van populair taalgebruik. Eigenlijk is de immuunfunctie bekeken. Het immuunsysteem reageert heel apart. We weten bijvoorbeeld dat er geen witte bloedcellen in het bloed zitten tijdens winterslaap, die trekken zich terug. Dat heeft een onderzoeker in Amerika onderzocht. Die vroeg zich af wat er dan gebeurt met het immuunsysteem en hersenschade wat we met de proefdieren onderzochten. Als ik opzettelijk wat schade aanbreng in de cortex, dan vindt daar normaal bij warme dieren herstel plaats. Dat herstel gaat gepaard gaat met lokale ontstekingen. Die ontsteking zelf heeft dan weer schade tot gevolg, littekenweefsel.”
“Als je dat bij dieren in winterslaap doet, dan zijn de immuuncellen in het brein onderdrukt en dan krijg je dat de vorming van littekenweefsel niet plaatsvindt. Je krijgt wel herstel van de zenuwcellen, maar geen littekenweefsel. Dat komt omdat je een onderdrukking van je immuunsysteem hebt. Je hebt het nodig, maar een overactief immuunsysteem is dan weer heel slecht. De zogenaamde cytokinestorm krijg je in je lijf en dat kan levensbedreigend worden. Die winterslapers weten dat goed te onderdrukken. We hebben overigens geen enkel dier een klap op de kop gegeven, dat was meer ter illustratie in het filmpje.”
S: En de vraag hoe het dan onderzocht wordt en met hoeveel proefdieren?
RH: “Op de vraag hoeveel proefdieren er gebruikt zijn en dat we dat beter moeten communiceren, ik zou op dit punt deze persoon gelijk geven. De bewoordingen zijn misschien te populair gekozen, terwijl je precies moet uitleggen wat je eigenlijk gedaan hebt. Dat zal ik dan nu doen. Je hebt lokaal op een microscopisch kleine plek een beschadiging aangebracht, maar daar merkt het dier niets van. Als je het dier later dood maakt, dat moet helaas wel gebeuren, dan kun je onder de microscoop zien dat er bij de winterslapers geen littekenweefsel is ontstaan. Dus hebben we daarmee ontdekt dat de winterslaap bescherming kan bieden tegen neurotrauma. Of dit toepasbaar is bij de mens is de grote vraag en dat suggereert dit onderzoek wel.”
“Als mensen een ongeluk krijgen en een klap op de kop krijgen, zou het misschien heel goed kunnen zijn om iemand in winterslaapstand te brengen. Er zijn veel onderkoelingsvoorbeelden die gepubliceerd worden en dat lijkt veelbelovend. Zo probeert men voortdurend als er langdurige chirurgie in de borstkas uitgevoerd wordt, het type chirurgie waarbij mensen aan hart-longmachine worden gelegd, de patiënt te koelen. Die koeling lijkt niet op een winterslaap want het is maximaal 2,5 graad naar beneden. Men probeert het wel op andere vlakken, bijvoorbeeld bij orgaantransplantatie. Maar daarmee brengen we die organen niet in winterslaapstand. We bereiden het lichaam en de organen niet voor op onderkoeling. Je ziet veel schade in zo’n orgaan voor de transplantatie omdat ze te veel gekoeld worden zonder dat ze in een ‘winterslaapstand’ gebracht zijn. We zien ook dat het orgaan vervolgens in een hyperactief lichaam wordt geplaatst. Het gekoelde orgaan heeft veel kapotte cellen in zich, waardoor het lichaam juist afstootreacties gaat opwekken. Mensen krijgen na orgaantransplantatie niet voor niets heftige medicijnen om die afstootreactie te onderdrukken. We proberen dus wel afkoeling te gebruiken, maar dat kan nog heel veel verbeterd worden.”
“Op dit moment kunnen we mensen die verongelukt zijn niet in een winterslaap brengen. Ik denk dat als we echt weten welke stoffen nodig zijn om een winterslaap te induceren dat we patiënten kunnen helpen. Dit onderzoek is dus niet zomaar een weetje, het is wel echt heel nuttig. Hoe winterslaap bij de mens op te wekken, dat is de grote vraag en daarom moeten we meer onderzoek doen naar winterslapers. Dat weten we gewoon nog niet. De thermostaat wordt heel veel lager gezet, we hebben een vermoeden hoe het werkt, maar we weten het nog niet.”
S: Dan nog eentje om het af te leren: Jooonathan stelt: Is filosofisch wel eng, blijf je wel jezelf tijdens winterslaap? Wat gebeurt er met je zijn? Daarmee bedoel ik, blijft de acteur die in de film van het leven speelt bestaan, of verdwijnt hij als het beeld uit gaat? Besta je nog als je jezelf niet kan observeren?
RH: “We weten dat er best hersengebieden zijn waar veel dingen veranderen. Het zou best kunnen zijn dat het kortetermijngeheugen of het geheugen wordt aangetast door winterslaap. Dat is iets wat we heel goed moeten weten of dat zo is. Die processen in het brein, je bent je geheugen en herinnering, dingen die je hebt geleerd, dat moeten we goed begrijpen. Het hersenonderzoek verdient speciale aandacht. Blijf je wel jezelf?”
“Dit soort vragen zet ons ook weer op scherp, hier kun je niet over een nacht ijs gaan. Er wordt vaak gerefereerd aan ruimtereizen en zo, maar dit moeten we echt weten. Bij orgaantransplantaties weten we dat je niet iemand anders wordt als je iemands lever krijgt. We weten wel uit deze winterslaapstudies dat er echt veel verandert, we moeten dus weten wat hetzelfde blijft en wat het gevolg is voor je hersenen, je herinneringen en alles.”
