Wilde honingbijen smeren poep aan hun voordeur om hoornaars buiten te houden

Dat concluderen onderzoekers, die zo ook voor het eerst aantonen dat wilde bijen – weliswaar zeer opmerkelijke – gereedschappen gebruiken.

Het leven van honingbijen in Vietnam gaat niet over rozen. Zo hebben de bijen bijvoorbeeld heel wat te vrezen van Vespa soror, een familielid van de bekende Aziatische reuzenhoornaar: de grootse hornaar op aarde. V. soror is een eveneens in Azië voorkomende hoornaar die er een sport van lijkt te maken om de bijenkoloniën binnen te dringen en leeg te roven. Geweld wordt daarbij niet gemeden; de hoornaar doodt de volwassen bijen en voert vervolgens de larven en poppen mee om aan zijn eigen kroost te voeren.

Poep aan de deur
Het is een luguber verhaal. Maar wie denkt dat de honingbijen het erbij laten zitten, heeft het mis. De bijen hebben namelijk een enigszins weerzinwekkende manier gevonden om de hoornaars af te schrikken en zo het vege lijf te redden, zo is in het blad PLOS One te lezen.

In het blad maken onderzoekers van de University of Guelph bekend dat Aziatische honingbijen doelbewust poep van andere dieren rond de ingang van hun onderkomen smeren. En dat werkt.

Honingbijen voorzien de ingang van hun nest van mest. Afbeelding: Heather Mattila / Wellesley College.

Buffelmest
Onderzoeker Gard Otis kwam de opmerkelijke gewoonte van de bijen op het spoor toen het hem opviel dat rond de ingang van de nesten van Vietnamese bijen vaak donkere vlekjes zichtbaar waren. Hij deed wat navraag bij lokale bijenhouders en die vertelden hem dat het om buffelmest ging en dat zij vermoedden dat de bijen de mest gebruikten om hoornaars buiten de deur te houden. De interesse van Otis was gewekt en hij besloot het middels een aantal experimenten nader uit te zoeken.

Experimenten
Gard en collega’s verzamelden mest van waterbuffels, kippen, varkens en koeien en plaatsten het in hoopjes nabij een bijenstal. Vervolgens keken ze wat er gebeurde. Gedurende één dag werden de mesthoopjes door zo’n 150 bijen bezocht. De bijen werden van een markering voorzien, zodat de onderzoekers deze konden volgen. Bij de bijennesten opgestelde camera’s zagen de bijen niet veel later weer thuis arriveren, waar de bijen de verzamelde mest zorgvuldig rond de ingang van het nest aanbrachten. Het is volgens de onderzoekers voor het eerst dat is aangetoond dat ook wilde honingbijen gereedschappen gebruiken. En wel in de vorm van andermans poep (zie kader).

Je zult onderzoekers niet heel snel horen concluderen dat een dier gereedschappen gebruikt. Die conclusie kan pas worden getrokken als aan een aantal criteria is voldaan. Zo moet het dier een object uit zijn omgeving gebruiken. En het gereedschap ook duidelijk vasthouden en manipuleren oftewel gebruiken om iets aan zijn situatie te veranderen. Volgens Gard en collega’s voldoen de Aziatische honingbijen aan beide criteria. Ze verzamelen andermans poep. En eenmaal aangekomen bij hun nest vormen ze de poep met hun monddelen om het vervolgens rond de ingang van hun nest te ‘plakken’.

Het aanbrengen van de mest leek ook echt te werken. De hoornaars brachten aanzienlijk minder tijd door bij de ingang van bijennesten die zwaar met mest versierd waren. Ook openden ze veel minder vaak de aanval op bijennesten die van heel wat mest waren voorzien. Dat de hoornaar ook de reden is dat de Aziatische honingbijen met de mest in de weer zijn, wordt verder onderschreven door een tweede experiment. Hierbij verzamelden de onderzoekers feromonen die de hoornaars afzetten op bijennesten die ze willen leegroven en smeerden deze op de ingang van bijennesten. Het zette de bewoners van de nesten aan tot het verzamelen en aanbrengen van mest.

Hoornaars – en dan met name de Aziatische reuzenhoornaar – zijn de laatste jaren regelmatig in het nieuws, omdat ze hun leefgebied aan het uitbreiden zijn. Zo is de Aziatische reuzenhoornaar tegenwoordig ook te vinden in Noord-Amerika. Het is volgens onderzoekers goed mogelijk dat de reuzenhoornaars op termijn ook Amerikaanse honingbijen lastig gaan vallen. En in tegenstelling tot hun Vietnamese tegenhangers zullen zij zich niet met poep kunnen verdedigen. “Zij hebben niet de mogelijkheid gehad om een defensie te evolueren,” aldus onderzoeker Heather Mattila.

Waarom de hoornaars in Vietnam zo’n afkeer hebben van de met mest besmeerde bijennesten hebben de onderzoekers overigens nog niet helemaal helder. Mogelijk vinden de hoornaars het gewoon stinken (uit experimenten blijkt dat de bijen een voorkeur hebben voor sterk ruikende mest van bijvoorbeeld varkens). Een andere mogelijkheid is dat de geur van de mest mogelijk de geur die de bijen zelf voortbrengen, maskeert waardoor de hornaars de bijennesten minder gemakkelijk kunnen vinden.

WIST JE DAT…

…bijen ook aan uiterlijke verzorging doen en dat dat een verrassend effect heeft?

Bronmateriaal

"Bees Use Dung as Tool to Ward off Giant Hornet Attacks, U of G Study Finds" - University of Guelph
Afbeelding bovenaan dit artikel: seagul from Pixabay

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd