Waar moet het naartoe met de wereld? Een veel gehoorde vraag de afgelopen jaren. Wie heeft de macht? Wie is de baas?
Universiteit van Nederland nam een video op met buitenlandexpert Laurien Crump van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis aan de Radboud Universiteit. Check eerst de video en lees dan een haar update aan de hand van de meest recente geschiedenis:
Scientias: Wat opviel is dat sommige mensen in de commentaren onder de video een spelletje stom vinden en dan denken dat het een jeugdjournaal is, wat vind je daarvan?
Laurien Crump: “Sommige mensen nemen het heel letterlijk, dat je de huidige politiek niet in spelletjes kunt samenvatten en dat spelletjes kinderachtig zijn. Het Jeugdjournaal slaagt er overigens goed in ingewikkelde kwesties aan een breed publiek uit te leggen en dat was ook de opzet van deze podcast. Het idee is dat je de spelletjes als metafoor gebruikt om in 12 minuten te laten zien wat er in de afgelopen anderhalve eeuw veranderd is op internationaal geopolitiek niveau.”
S: Dus ons internationale toneel is juist heel goed te vergelijken met een spelletje?
LC: “Schaak en biljart worden vaak gebruikt als metafoor voor internationale betrekkingen, ook binnen wetenschappelijke studies, maar dat geldt ook voor het concept “spel” (“game”) in het algemeen. Zo is het een gangbare theorie dat multilaterale organisaties voor een positive sum game hebben gezorgd met win-win uitkomsten, maar dat we ons nu weer – en met name sinds Trump weer aan de macht is – in een zero sum game bevinden met winnaars en verliezers. Als Trump wil winnen pakt- ie bij wijze van spreken het Panamakanaal, Groenland, Canada en Gaza.”
“We wilden met de spelletjes kort laten zien wat er veranderd is en ook wat er veranderd is sinds Trump op het toneel staat. Bij hem komt constant het kaartspel terug, hij heeft het daar zelf ook over. We zitten nu met een president die constant zelf in dit soort spelletjes denkt.”
S: Je gebruikte ook Catan in de video, waar komt dat vandaan?
LC: “Zowel biljart als schaken worden al heel vaak gebruik op theoretisch niveau in de internationale betrekkingen. Inmiddels schieten die metaforen tekort voor recente ontwikkelingen en ik dacht: wat kunnen we gebruiken om te laten zien wat de BRICS-landen aan het doen zijn? Daar bleek Catan een heel goede metafoor voor omdat het veel meer om grondstoffen gaat, zoals China die investeert in infrastructuur in ruil voor grondstoffen in bijvoorbeeld Afrikaanse landen. Het is niet zo dat grondstoffen voor westerse landen niet belangrijk waren de afgelopen 80 jaar, maar bij de BRICS-landen staan het transactionele element en handelsbelangen centraler dan normen en waarden.”
“Schaken heeft juist weer veel meer met de Europese, Canadese en voorheen Amerikaanse manier van denken te maken waarbij voorspelbare regels, zoals vastgelegd in het internationaal recht, van belang zijn en die niet afhankelijk zijn van toeval. Alleen zegt Trump nu: ik wil Groenland hebben, zonder ook maar iets van internationaal recht te respecteren. Bij schaken zijn de rollen vastgelegd, een loper verschilt van een koning, zoals bijvoorbeeld een diplomaat van een regeringsleider. Dat lijkt voor Trump inmiddels totaal irrelevant. Als Trump Poetin wil bellen, belt-ie Poetin zonder voorbereidende gesprekken door diplomaten met kennis van zaken. Als hij een Boeing van Qatar krijgt, dan neemt hij die Boeing aan ongeacht de regels over dat soort cadeaus. Dat is een heel ander spel.”
S: Hoe zit dit dan in het licht van de positive en zero sum game?
LC: “De positive versus de zero sum game zie je constant terugkeren. Toen de Berlijnse muur viel in 1989 was het idee, dat de liberale democratie had overwonnen. Volgens de Amerikaanse schrijver Francis Fukuyama was de liberale democratie niet alleen de winnaar van de Koude Oorlog, maar ook het eindpunt van de ideologische ontwikkeling van de mensheid; dat noemde hij “the end of history”. Uiteindelijk zou alleen de liberale democratie overblijven. Dat was de voorbode dat het voor iedereen beter zou worden. Alleen, wat de Russen de Oekraïners aandoen is helemaal geen positive sum game. Netanyahu vernietigt Gaza en creëert daar al helemaal alleen maar verliezers. En zelfs het einde van de Koude Oorlog zou je, met de kennis van nu, een zero sum game kunnen noemen, want als de Verenigde Staten de winnaars waren, dan was de Sovjet-Unie de verliezer en zo ziet Poetin dat ook.”
S: Wat heeft dat te maken met wat Poetin en Netanyahu op dit moment doen, of misschien beter: wat zou je sinds de video-opnames willen toevoegen aan het verhaal?
LC: “Dit is inderdaad al een aantal maanden geleden opgenomen en er was geen ruimte om op specifieke kwesties in te gaan. Ik denk dat Europa in dit verhaal de hele zogenaamde moral high ground is verloren omdat het zo evident met twee maten meet.” (moral high ground betekent dat iets of iemand de status heeft een bepaalde, universeel herkende morele standaard hoog weet te houden, of morele superioriteit red.)
“Bijvoorbeeld, wat in Oekraïne absoluut niet kan, lijkt in Gaza wel te kunnen en op veel grotere schaal. Inmiddels wijst alles er op, ook volgens experts, dat er genocide plaatsvindt, en Europa staat erbij en kijkt er naar. Nu is er wel een beweging op komst met de Britten voorop dat we wat in Gaza gebeurt in de sterkste termen moeten veroordelen. Keir Starmer, de huidige premier van het Verenigd Koninkrijk, en zijn minister van Buitenlandse Zaken, David Lammy, gebruikten bijvoorbeeld de woorden ‘monsterlijk’ en ‘afschuwelijk’ en hebben gesprekken over een handelsovereenkomst met Israël stopgezet en sancties uitgevaardigd richting bepaalde individuen. Dat gaat heel wat stappen verder dan wat de Europese Unie op dit moment inzet, namelijk een onderzoek naar het associatieverdrag van de EU met Israël – op initiatief van Casper Veldkamp overigens. Het is nu anderhalf jaar na de invasie en dat is natuurlijk veel te laat. Als Europa niet handelt terwijl een heel volk wordt uitgemoord, dan verliest het wel z’n geloofwaardigheid ook in de ogen van de BRICS-landen en het mondiale zuiden.”
“En als we naar ons eigen land kijken, en politici als Geert Wilders zelfs op de Westelijke Jordaanoever op bezoek gaat die gekoloniseerd wordt door Israël, terwijl er een genocide in Gaza aan de gang is, wat voor recht van spreken heb je dan nog? Dan hebben wij het over 80 jaar vrijheid. 80 jaar internationaal recht. Waar hebben we het dan over? Dat denken de BRICS-landen. Die geloven Europa niet meer. Ik kan niet eens een spel verzinnen wat als metafoor zou dienen.”
“Bedenk wel dat Poetin in 2024 voorzitter was van de BRICS en in oktober waren de BRICS-landen in Rusland voor een BRICS-top. In dat opzicht is Rusland dus volstrekt niet geïsoleerd. Voor de BRICS-landen is Poetins invasie van Oekraïne bijzaak. Zo zie ik het absoluut niet, maar je kunt je voorstellen als je buiten Europa zit en ziet wat er in Gaza gebeurt of denkt aan Amerikaanse interventies in Afghanistan en Irak dat je vanuit dat perspectief de oorlog in Oekraïne relativeert. En vergeet niet: op 9 mei waren er bijna 30 wereldleiders aanwezig bij de viering van de Russische overwinning op Nazi-Duitsland.”
“Het is een tragedie voor de Palestijnen, maar ook voor de Oekraïners, en voor Europa. Wat voor recht van spreken heeft Europa nog als je zo duidelijk met twee maten meet?”
“Journalisten in de Gazastrook durven vaak geen persvesten meer te dragen, dan ben je een doelwit. Er zijn meer journalisten omgekomen dan sinds het wordt bijgehouden in een conflict. Ik denk toch dat het idee van Israël is als westers bastion in het Midden-Oosten, samen met een schuldgevoel over de Tweede Wereldoorlog en de angst om als antisemitisch te worden gezien veel Europese politici in hun greep houden. Daarbij worden de staat Israël en joden over een kam worden geschoren. Maar vergeet niet: er zijn heel veel joden tegen deze genocide en tegen Netanyahu’s regering, ook in Israël”
“Wat Hamas op 7 oktober deed is natuurlijk afgrijselijk en Israël heeft recht op zelfbescherming, maar dat dit anderhalf jaar later nog een genocide legitimeert, dat is natuurlijk bizar. Gaza is een openluchtgevangenis. Hier gaat geen spelletjesmetafoor meer op. Dit is buiten alle proporties.”
S: Hoe passen Gaza en Oekraïne in het grotere plaatje van wie de macht in de wereld heeft? Is iedereen gestopt met internationaal recht en zo?
LC: “Het is niet zo dat de BRICS-landen niet geïnteresseerd zijn in internationaal recht, ze gebruiken dat recht wel om zaken te legitimeren. Alleen wat gebeurt er als een van de hoeders van dat internationale recht, de Verenigde Staten, zich heel openlijk niet meer houden aan internationaal recht, waar we nu met de huidige Amerikaanse president mee te maken hebben? Dan heb je een game changer. Hier ook weer een spelletjesmetafoor die heel normaal is in de internationale betrekkingen. Trump probeert niet eens de schijn op te houden zich te interesseren in internationaal recht. De afgelopen 80 jaar werd in ieder geval nog geprobeerd bepaalde interventies te rechtvaardigen in termen van internationaal recht. Daardoor werden sommige internationale ambities nog een beetje getemperd.”
“Trump probeert Netanyahu weliswaar buiten spel te zetten, maar hij begrenst hem niet. Wat Trump allemaal roept over Gaza, Groenland, Canada, het Panamakanaal, Oekraïne, etc. is koren op de molen van de autocraten. Hij denkt in winnaars en verliezers, inderdaad een zero sum game.
“Zeker met Vance (vice-president VS, red.) als secondant met een enorm ideologisch gedachtegoed dat alles recht praat wat krom is, daarmee is er echt wel een achterliggend plan, wat sommigen betwijfelen. Trump speelt een nieuw spel. Het is niet alleen maar een mafkees die dingen roept. Wat hij roept heeft impact, ook in Oekraïne, waarvan de onderhandelingspositie sinds zijn aantreden enorm verzwakt is. Als Trump nu tegen Israël zegt: ‘we leveren jullie geen wapens meer’ dan ziet de wereld er meteen heel anders uit. Het verbaast mij dat nog steeds zoveel experts roepen dat Trump maar wat doet en dat we het niet serieus moeten nemen.”
“Alle remmen zijn los, niet alleen in de VS. Ook mensen als Poetin en Netanyahu voelen zich gesterkt. Je hoeft je niet eens meer binnen bepaalde kaders te bewegen. Het geweld in Gaza is toegenomen sinds Trump president is en hetzelfde geldt voor Oekraïne. Netanyahu’s regering zegt het gewoon: we willen alle Gazanen op een kluitje drijven. De gijzelaars worden steeds minder genoemd en Poetin zegt ook dat hij de oorlog niet wil beëindigen.”
“De Zionistische lobby in de VS is heel sterk, onder die druk heeft Biden (vorige president VS, red.) ook gestaan. Nog steeds hoor je sommige westerse leiders praten over ‘onze vriend Netanyahu’. Ik vind het een belangrijke verschuiving dat de Britten nu wel krachtige woorden in de mond nemen. Tegelijkertijd zie je dat daardoor de Britten direct worden weggezet als antisemieten, etc. terwijl dat niets met elkaar te maken heeft. Dat is een heel sterk “frame”. Als 80 jaar vrijheid ons íets waard is, dan moeten we expliciet veroordelen wat in Gaza gebeurt en Israël onder druk zetten. Onze kritiek op Poetin is minder serieus te nemen als Netanyahu die niet krijgt.”
