Voor de kust van Hawaii zijn onderzoekers er tot hun grote vreugde – indirect – getuige van geweest hoe twee bultruggen geslachtsgemeenschap hadden. Dat is op zich zelf al een opzienbarende observatie, maar wat deze nog bijzonderder maakt, is het geslacht van de twee bultruggen.
De twee bultruggen bleken namelijk beiden van het mannelijk geslacht, zo schrijven onderzoekers in het blad Marine Mammal Science. En daarmee is het ook direct voor het eerst dat onderzoekers homoseksueel gedrag onder bultruggen hebben gedocumenteerd.
Nog nooit gezien
Hoewel er al heel veel onderzoek is gedaan naar het (sociale) leven van bultruggen, weten we eigenlijk nauwelijks iets over hun seksleven. Dat heeft vooral te maken met het feit dat het zich allemaal onder water – oftewel aan ons zicht onttrokken – lijkt af te spelen. “Hoewel er wereldwijd al decennia onderzoek wordt gedaan naar bultruggen, zijn verslagen van het naar buiten komen van de penis van mannetjes (die normaliter zit opgeborgen in een soort sleuf in het lichaam, red.) zeldzaam,” zo schrijven de onderzoekers in hun artikel. “En copulerende bultruggen zijn zelfs nog nooit gedocumenteerd.” Het maakt de nieuwe observaties vanzelfsprekend heel waardevol en bijzonder.
De foto’s
Die observaties vonden plaats in januari 2022, voor de kust van Hawaii. Twee fotografen waren een dagje aan het varen, toen ze twee bultruggen rond hun boot ontwaarden, die zich opmerkelijk gedroegen. De fotografen legden de boot stil, lieten hun camera’s zo’n 25 centimeter in het water zakken en legden het gedrag van de bultruggen vast. Vervolgens stuurden ze hun opnames door naar walvisonderzoeker Stephanie Stack. En die concludeerde kort daarna dat de foto’s een ongeëvenaard inkijkje geven in het leven van deze bultruggen.
Penetratie
Uit de foto’s en beschrijvingen van de fotografen blijkt dat het allemaal zo’n 30 minuten duurde. In die periode zwommen de twee mannelijke bultruggen zo’n 3 tot 5 meter onder het oppervlak. De ene bultrug (in de studie aangeduid als Walvis A) cirkelde zo’n zes keer om de boot heen, terwijl deze achtervolgd werd door de tweede bultrug (aangeduid als Walvis B), die zijn geslachtsdeel al naar buiten had gebracht. Walvis B benaderde Walvis A herhaaldelijk van achteren en penetreerde deze ook, waarbij hij Walvis A met behulp van zijn borstvinnen vast leek te houden. “De penetraties waren oppervlakkig,” zo schrijven Stack en collega’s, afgaand op wat de fotografen ze vertelden. “Elke penetratie duurde korter dan 2 minuten. Na de laatste penetratie dook Walvis B naar beneden, om niet meer op te duiken.”
Twee mannetjes
De observaties zijn, zoals gezegd, bijzonder. Want nog niet eerder zijn onderzoekers getuige geweest van geslachtsgemeenschap tussen twee bultruggen. Maar wat de waarnemingen natuurlijk nog extra interessant maakt, is dat de beschreven interactie ook nog eens plaatsvond tussen twee mannetjes. Tegelijkertijd moet hierbij wel worden opgemerkt dat seksuele interacties tussen leden van hetzelfde geslacht niet ongewoon zijn in het dierenrijk. En ook onder zeedieren – zoals orka’s, walrussen en Groenlandse walvissen – al eens is vastgesteld. “Bij mannelijke walvisachtigen kan homoseksuele activiteit inhouden dat de penis van het ene mannetje in de genitale sleuf (waar de penis normaliter in zit opgeborgen, red.) of anus van de andere wordt ingebracht,” zo schrijven de onderzoekers. Waarom walvissen dat doen, is onduidelijk. Sommige onderzoekers denken dat ze zo geslachtsgemeenschap oefenen, allianties proberen te vormen of juist even duidelijk willen maken wie nu wie de baas is.
Stervend dier
Ook in het geval van de twee bultruggen blijft het gissen waarom de ene de andere penetreerde. Maar wat onderzoekers daarbij zeker is opgevallen, is dat één van de walvissen er niet zo best aan toe was. Een analyse van de foto’s onthult dat Walvis A rijkelijk bedekt was met walvisluizen. “Een soort ectoparasiet die leeft op de huid van bultruggen en zich met name goed kan verspreiden op walvissen die gewond en minder mobiel zijn,” zo leggen de onderzoekers in hun studie uit. En Walvis A was echt niet in goeden doen, zo wijst nader onderzoek uit. Zo is op de foto’s te zien dat de kaak van het dier behoorlijk beschadigd is, mogelijk door een aanvaring met een boot. “De conditie van en grote hoeveelheid parasieten op Walvis A suggereert dat deze een slechte gezondheid had en dat die gezondheid waarschijnlijk al een tijdje achteruitging,” zo concluderen de onderzoekers. Mogelijk was het dier zelfs stervende. Het plaatst de observaties in een ander licht. Wellicht wilde de penetrerende walvis zijn band met zijn zieke kameraad aanhalen, zo opperen de onderzoekers. Of juist tot uiting laten komen dat hij een zwakke en gewonde concurrent de baas is. Dat laatste lijkt zeker niet ondenkbaar. Zo viel de lichaamshouding van Walvis A de onderzoekers ook op: het dier bleek zijn lichaam in een soort S-vorm te manoeuvreren. Die houding is onder bultruggen eerder in verband gebracht met bedreigende en stressvolle situaties – zoals het naderen van een concurrent of duikers. Het hint er voorzichtig op dat Walvis A niet zo blij was met de avances van Walvis B, maar simpelweg niet genoeg energie had om daaraan te ontsnappen.
Het blijft echter gissen. En dus zijn de onderzoekers ook nog even wat dieper in de literatuur gedoken, om te kijken of ze vergelijkbare observaties konden vinden. Dat bleek niet echt het geval te zijn. De enige observatie die een beetje in de buurt kwam, is die van een mannelijke bultrug die zijn geslachtsdeel tevoorschijn haalde naast het drijvende, dode lichaam van een mannelijke soortgenoot die kort daarvoor was overleden en deel uitmaakte van een concurrerende groep bultruggen. “Of zulk gedrag ook tussen twee gezonde mannetjes voor kan komen, is onbekend,” stellen de onderzoekers. Maar het is in ieder geval opmerkelijk dat in de enige twee observaties van een mannelijke bultrug die ten overstaan van een mannelijke soortgenoot zijn geslachtsdeel tevoorschijn haalt, die soortgenoot stervende of gestorven is. “Het roept intrigerende vragen op over de aard van dit gedrag onder bultruggen,” aldus de onderzoekers. Meer onderzoek – en vooral meer observaties – zijn nodig om dit gedrag beter te gaan begrijpen.
