De haan doet namelijk…helemaal niks. Het wijst erop dat hij – tegen alle verwachtingen in – zichzelf in de spiegel herkent en daarom geen noodzaak ziet om een waarschuwingskreet te slaken.
Dat schrijven onderzoekers in het blad PLOS ONE. Het is een tamelijk verrassende ontdekking, omdat kippen tijdens eerdere studies waarin ze voor een spiegel werden geparkeerd, geen blijk gaven van zelfherkenning.
Alarm en stilte
Maar het nieuwe onderzoek schetst dus een heel ander beeld en hint er volgens wetenschappers op dat kippen wel degelijk in staat zijn om zichzelf in de spiegel te herkennen. Ze baseren die conclusie op een speciaal voor hanen ontwikkelde spiegeltest die gestoeld is op twee gegevens. Namelijk: dat hanen die in aanwezigheid van hennen of aan hen verwante hanen, geconfronteerd worden met roofdieren, doorgaans geneigd zijn om een alarmkreet te slaken. En het gegeven dat hanen wanneer ze alleen zijn op het moment dat een roofdier zich aandient, zich juist stilhouden om zo de kans op detectie te verkleinen.
Het experiment
Met dat in het achterhoofd zetten de onderzoekers een experiment op waarin ze hanen lieten schrikken door het geknutselde silhouet van een havik over hun verblijf te bewegen. Sommige van de opgeschrikte hanen bevonden zich in een verblijf met een spiegel. Anderen waren in aanwezigheid van een soortgenoot. Weer anderen waren alleen in een verblijf zonder spiegel. “De resultaten wijzen duidelijk uit dat de aanwezigheid van een soortgenoot vaker tot alarmkreten leidde dan wanneer een haan alleen of in aanwezigheid van een spiegel was,” zo schrijven de onderzoekers. Ook bleek er geen significant verschil te zijn tussen de reacties op het roofdier van hanen die alleen waren en hanen die ook alleen waren, maar zichzelf in de spiegel zagen.
Hé, dat ben ik!
Het wijst erop dat hanen zichzelf in de spiegel herkennen en dus weten dat ze – ook al zien ze nog een haan – alleen zijn en dus geen alarmkreet hoeven te slaken. Met het oog op eerdere studies – waarin kippen geen blijk van herkenning gaven wanneer ze voor de spiegel werden gezet – is het best verrassend. Maar aan de andere kant vindt hoofdonderzoeker Sonja Hillemacher de resultaten ook weer niet heel opzienbarend. “Wanneer je veel tijd met deze dieren doorbrengt, valt het je al snel op dat ze veel slimmer zijn dan veel mensen denken. Dus onze verwachtingen omtrent de cognitieve vaardigheden van kippen waren al relatief hoog.”
Eerder onderzoek
Toch lag het niet direct in de lijn der verwachtingen dat de hanen zichzelf in de spiegel zouden herkennen. Want – zoals gezegd – hadden hun soortgenoten eerdere experimenten waarin onderzocht werd of ze zichzelf in de spiegel herkenden allesbehalve glansrijk doorstaan. Het is volgens de onderzoekers te verklaren door de opzet van die testen. In eerdere studies namen kippen deel aan de zogenoemde klassieke spiegeltest. Hierbij worden stickers op het lichaam van een dier geplakt, op plekken die deze zonder hulp van een spiegel niet kan zien. Vervolgens wordt het dier in een ruimte met spiegels gezet en gekeken of deze doorheeft dat de markering zich op het eigen lichaam bevindt. Dat kan bijvoorbeeld geconcludeerd worden wanneer het dier de markering op zijn lijf – die dus alleen zichtbaar is in de spiegel – probeert aan te raken of van zijn lijf probeert te verwijderen. “Deze test kent een aantal aannames,” zo legt Hillemacher aan Scientias.nl uit. “Allereerst de aanname dat het dier fysiek in staat is en bereid is om bepaalde delen van zijn lichaam – die hij zelf niet kan zien – aan te raken. Dat kan voor een dier met armen en handen goed haalbaar zijn, maar wanneer het dier bijvoorbeeld vinnen of vleugels heeft, vereist de test al enige extra creativiteit als je het dierenlijf gaat markeren. Een tweede vereiste (voor een betrouwbare spiegeltest, red.) is dat het dier oprecht geïnteresseerd moet zijn in het aanraken en bestuderen van de markering op zijn lijf.” Kortom: er zitten wat haken en ogen aan de klassieke spiegeltest. “Een positieve uitkomst is heel duidelijk te interpreteren (als bewijs dat het dier zichzelf in de spiegel herkent, red.), maar een negatieve uitkomst bewijst niet per se dat het dier zich niet in de spiegel herkent. Het is ten slotte ook mogelijk dat hij zich wel herkent, de markering opmerkt, maar simpelweg niet geïnteresseerd is in het nader onderzoeken van die markering.”
Context
Om na te gaan of dat ook voor kippen gold, besloten Hillemacher en collega’s een nieuwe spiegeltest te bedenken, speciaal voor kippen. Het grote verschil tussen de klassieke spiegeltest met de markeringen op het lichaam en de spiegeltest die Hillemacher en collega’s bedachten, is dat de laatstgenoemde spiegeltest inspeelt op wat voor kippen relevant of belangrijk is. Namelijk: reageren op een roofdier en zo het vege lijf redden. Het draait allemaal om de context, zo stelt Hillemacher. Die bepaalt onze gedachten en handelingen. En voor hanen is dat niet anders. “Dus terwijl chimpansees en eksters tijdens de klassieke spiegeltest bezig zijn met de markeringen op hun lichaam, is een haan daar mogelijk niet mee bezig. Maar als we de context veranderen, komt de onderliggende mentale vaardigheid toch aan het licht. Het is iets wat we ook zien in experimenten met mensen, bijvoorbeeld met inheemse kinderen die tijdens de klassieke spiegeltest de markering op hun lichaam niet aanraken. Het is absurd om te denken dat ze zichzelf niet herkennen en zich niet van zichzelf bewust zijn. De veel waarschijnlijkere verklaring is dat de context (een vreemde wetenschapper die een vreemd experiment uitvoert, kinderen die bang zijn om iets fout te doen) het resultaat dicteert. Daarom zijn we ook zo dol op ons hanenexperiment: het laat zien hoe sterk experimenten afhankelijk zijn van de context. En dat eenvoudige kippen – in de juiste context – in staat zijn om te doen wat chimpansees en ekster (in de klassieke spiegeltest, red.) doen.”
Kleine slag om de arm
Het moge duidelijk zijn: de onderzoekers zijn er vrij sterk van overtuigd dat hun spiegeltest aantoont dat kippen in staat zijn om zichzelf in de spiegel te herkennen. Toch kunnen ze dat niet met honderd procent zekerheid concluderen, zo is in hun onderzoeksartikel te lezen. “We kunnen niet helemaal uitsluiten dat de kippen hun spiegelbeeld beschouwden als een vreemde soortgenoot die zich niet ‘normaal’ gedroeg en daarom besloten om deze niet te waarschuwen”. Meer onderzoek is nodig om dat uit te kunnen sluiten, bevestigt Hillemacher. “Wellicht kunnen we in de toekomst experimenten opzetten waarin we met behulp van AI een soortgenoot genereren die de bewegingen van de haan nabootst – als ware het een spiegelbeeld – en vervolgens observeren hoe de haan daarop reageert.”
Het belang van het onderzoek
Wellicht vraag je je nu af waarom het zo belangrijk is om te achterhalen of kippen hun spiegelbeeld herkennen. We vroegen het Hillemacher. “Aan de ene kant helpt het ons om dierlijke intelligentie beter te begrijpen en te achterhalen hoe slim dieren zijn,” zo vertelt ze. “En dat is belangrijk als je verschillende soorten en hun intelligentieniveau wilt vergelijken om te achterhalen hoe en waar intelligentie in verschillende takken van de stamboom der dieren is geëvolueerd. Dat geeft ons ook weer meer inzicht in het functioneren van het dierlijke brein en kan ons zelfs een beter begrip geven van ons eigen brein en onze eigen intelligentie. Daarnaast is kennis over de cognitieve vaardigheden van een dier belangrijk voor een ethische behandeling ervan. We delen ons leefgebied met veel dieren, we delen ons huis met dieren (huisdieren), zorgen en koesteren andere soorten (in dierentuinen bijvoorbeeld) en consumeren weer andere soorten (boerderijdieren). En we zijn volledig verantwoordelijk voor de zorg van deze dieren. Dieren die zichzelf in de spiegel herkennen hebben mogelijk een ander bewustzijnsniveau en dus andere behoeften. En dat kan van invloed zijn op hoe we deze dieren behandelen en verzorgen. Zeker als het gaat om vee en pluimvee is kennis van hun cognitieve vaardigheden essentieel. Kortom: bestuderen welke soorten zichzelf in de spiegel herkennen is eigenlijk niets minder dan een kijkje nemen in het brein van dieren. Het laat niet alleen de diversiteit aan intelligentie binnen het dierenrijk zien, maar levert ook waardevolle informatie op over hun gedrag, emoties en cognitieve vaardigheden.”
Hoewel de onderzoekers als het om kippen gaat dus nog een kleine slag om de arm moeten houden, weten ze het bijna zeker: ook kippen herkennen zichzelf in de spiegel. Als die conclusie ook in vervolgonderzoek overeind blijft, verandert het ongetwijfeld onze kijk op de kip. En wie weet, zorgen toekomstige spiegeltesten op maat er wel voor dat nog veel meer soorten die de klassieke spiegeltest niet haalden, toch kunnen laten zien dat ze tot herkenning van hun spiegelbeeld in staat zijn. “Ik denk dat we de meeste diersoorten consistent onderschatten,” aldus Hillemacher.
