Dat was nog niet zo gemakkelijk met zoveel pootjes die in de weg zitten.
Wetenschappers weten onderhand aardig goed hoe seks er bij veel dieren aan toe gaat. Toch zijn er een aantal uitzonderingen te benoemen, waaronder de miljoenpoot. Want hoe miljoenpoten paren, was tot nu toe een groot mysterie. Dat is ook niet zo verwonderlijk, want hoe moet je langs al die talloze pootjes heenkijken? Maar met behulp van nieuwe beeldvormingstechnieken en zwart licht, is het een volhardend team nu toch gelukt om te begrijpen hoe de complexe geslachtsdelen van deze kleine wezentjes werken.
Pseudopolydesmus
In de wetenschap zijn er meer dan 13.000 verschillende soorten miljoenpoten bekend (en er worden er elk jaar veel meer ontdekt). Elk hebben ze hun eigen unieke manier van paren. De onderzoekers verzamelden voor hun gewaagde studie een aantal miljoenpoten uit het geslacht pseudopolydesmus. Dit zijn kleine, bruine miljoenpoten van een paar centimeter groot afkomstig uit Noord-Amerika. Dat het team specifiek deze miljoenpoot wilde bestuderen, had een goede reden. “Eén van de problemen met miljoenpoten is dat als je ze uit de grond haalt, ze stoppen met wat ze aan het doen waren,” legt onderzoeker Petra Sierwald uit. Maar de pseudopolydesmus niet. “Ze zullen zelfs paren in het laboratorium in een petrischaaltje onder een felle lamp,” zegt ze.
Foto’s
Hoewel de pseudopolydesmus dus niet zo preuts is, is het alsnog een flinke uitdaging om precies te zien wat er gebeurt tussen al die talloze pootjes door. Om dit probleem op te lossen, experimenteerden de onderzoekers met verschillende belichtingstechnieken. Ze maakten tientallen foto’s op verschillende afstanden en gebruikten vervolgens een computerprogramma om de beelden op elkaar te stapelen en te combineren, zodat alle minuscule details scherp in beeld werden gebracht. Het team nam foto’s in natuurlijk licht, maar ook in UV-licht omdat de geslachtsdelen van miljoenpoten in dit licht opgloeien en de weefsels gemakkelijker te onderscheiden zijn. En al deze foto’s samen ontrafelen het wonderlijke mysterie van hoe seks bij miljoenpoten in zijn werk gaat.
Bij de meeste miljoenpoten – waaronder de pseudopolydesmus – bevinden de testikels van het mannetje zich in het lichaam, beginnend achter zijn tweede paar pootjes. Maar zijn gonopode – een gespecialiseerd paar poten dat gebruikt wordt om sperma in het vrouwtje te plaatsen – bevinden zich veel verder naar achter. “Wanneer hij ejaculeert, moet hij zijn gonopode in dit sperma dippen,” legt Sierwald uit. “Het ziet eruit als een blauwachtige vloeistof.” Zodra het mannetje zijn gonopode heeft bedekt met dit blauwe sperma, is hij klaar om ze in de vulva van het vrouwtje te steken. “Zij heeft twee openingen, één aan elke kant tussen haar tweede paar poten,” vertelt Sierwald. Op de microscopische beelden is te zien hoe het kleine, vlezige deel van de gonopode van het mannetje de vulva binnendringt. Kleine klauwtjes aan het uiteinde van de gonopode haken vervolgens achter de ribbels op de vrouwelijke vulva. Na de paring wordt de vulva verzegeld met een kleverige substantie waardoor het sperma in het vrouwtje wordt opgesloten.
Inzicht
De bevindingen uit de studie zijn heel leerzaam. Want nu weten wetenschappers eindelijk meer over hoe miljoenpoten seks hebben. “We hadden tot voor kort geen idee welk gedeelte waar bij het vrouwtje naar binnengaat,” zegt Sierwald. “Bovendien wisten we niet waar de kleverige substantie aan het einde vandaan komt. Ik dacht altijd dat het van het mannetje afkomstig was, maar nu ik de klieren in de vulva van het vrouwtje goed heb gezien, denk ik dat het grootste deel van die afscheiding door het vrouwtje wordt geproduceerd. Ik weet alleen nog niet of dit haar manier is om haar vulva te beschermen, of om het sperma te bewaren. Dat zijn interessante vraagstukken voor vervolgonderzoek.”
Sierwald hoopt dat het project wetenschappers in staat zal stellen om de relatie tussen verschillende soorten miljoenpoten beter te gaan begrijpen. Want dit zou licht kunnen werpen op hoe ze evolueerden. “De studie zal belangrijk zijn om te begrijpen hoe verschillende miljoenpoten in dit geslacht verwant aan elkaar zijn,” legt ze uit. “En dat zou ons meer kunnen vertellen over de geologische geschiedenis van Noord-Amerika. Naarmate zich bergketens en rivieren vormden, zijn verschillende miljoenpoten van elkaar afgescheiden en ontwikkelden zich tot nieuwe soorten.” Wat dat betreft is pseudopolydesmus slechts het topje van de ijsberg. “Er bestaan op aarde zestien ordes van miljoenpoten,” zegt Sierwald. “En over de meeste daarvan hebben we slechts vage ideeën over hoe hun vulva’s eruitzien.” En dus is er nog een hoop werk te verrichten voordat we daadwerkelijk alles over seks bij miljoenpoten weten.