Het lijkt er sterk op dat een in de overgang gekomen moeder haar zoon – maar niet haar dochter – beschermt tegen verwondingen van agressieve soortgenoten.
Vrouwelijke, wilde orka’s kunnen wel een respectabele negentig jaar oud worden. En net als mensen kunnen orka’s in de menopauze nog tientallen jaren leven. Wetenschappers hebben zich al vaker afgevraagd waarom mensen en sommige walvissoorten nog zolang onvruchtbaar door het leven gaan. Want wat is precies het evolutionaire nut als ze zich niet langer kunnen voortplanten? Eerdere studies hebben al een tipje van de sluier opgelicht. Zo blijkt dat in de overgang gekomen orka’s een belangrijke rol spelen bij de zorg voor hun kleinkinderen. En nu hebben onderzoekers nóg een reden ontdekt waarom deze onvruchtbare vrouwtjes onmisbaar zijn.
Orka’s
Het onderzoeksteam bestudeerde een groep orka’s die voor de kust van de Pacific Northwest – een regio in het noordwesten van Noord-Amerika – leeft. Deze orka’s kennen een zogenoemde matriarchale samenleving, bestaande uit een moeder, haar nakomelingen en de nakomelingen van haar dochters. Hoewel mannetjes zich voortplanten met vrouwtjes uit andere groepen, blijven ook zij hun leven lang in dezelfde groep als hun moeder.
Bijtsporen
Met behulp van beeldmateriaal verzameld tijdens fotografische tellingen van de orkapopulatie, zochten wetenschappers naar bewijs van ‘bijtsporen’: littekens die achterblijven wanneer een orka met zijn tanden over de huid van een andere orka schraapt. Dergelijke sporen zijn aanwijzingen van fysieke sociale interacties en ontstaan meestal door gevechten of ruw spel. Orka’s hebben, op de mens na, geen natuurlijke vijanden. En dus is een bijtwond hoogstwaarschijnlijk veroorzaakt door een soortgenoot.
De onderzoekers ontdekten dat een mannetje minder bijtsporen had als zijn moeder in de menopauze was. “Deze mannetjes hadden 35 procent minder bijtsporen dan andere mannetjes,” aldus onderzoeksleider Charli Grimes. “De zonen van moeders die zich nog wel voortplanten, bleken niet minder bijtsporen te hebben.”
Bescherming
Volgens het team wijst dit erop dat orka-moeders die in de overgang zijn gekomen, hun zonen effectief lijken te beschermen tegen verwondingen van agressieve soortgenoten. De nieuwe studie draagt bij aan het groeiende bewijs dat vrouwtjes in de menopauze de levenskansen van hun nakomelingen vergroten, vooral die van hun zonen. “We kunnen niet met zekerheid zeggen waarom dit verandert in de menopauze,” zegt Grimes. “Maar een mogelijkheid is dat in de overgang gekomen orka-moeders meer tijd en energie hebben om hun zonen te beschermen.”
Politierol
De onderzoekers denken dat oudere vrouwtjes hun ervaring gebruiken om hun zonen te helpen met sociale ontmoetingen. “Ze hebben veel ervaring met dieren uit andere groepen en beschikken over veel kennis van gedrag,” legt onderzoeker Darren Croft uit. “Daarom kunnen ze hun zonen wegvoeren van potentiële gevaarlijke interacties. De moeders kunnen ook ingrijpen als een gevecht dreigt te ontstaan.” Het betekent dat orka-moeders dus optreden als bemiddelaars en in de eerste plaats voorkomen dat er conflicten ontstaan. “Het is echter opvallend hoe gericht die sociale steun is,” vervolgt Croft. “Het is niet zo dat deze vrouwtjes een algemene politierol vervullen. Ze richten zich enkel op hun zonen.”
Dochters
Dit betekent dat een orka-moeder zich dus niet met de sociale ontmoetingen van haar dochter bemoeit. Waarom dochters niet op de bescherming van hun moeder hoeven te rekenen? “Mannetjes kunnen met meerdere vrouwtjes paren,” verklaart Grimes. “Dit betekent dat ze eerder de genen van hun moeder doorgeven. Ook fokken mannetjes met vrouwtjes buiten hun sociale groep. Dus de last van het grootbrengen van het kalf wordt gedragen door een andere groep.”
Klappen
Overigens vangt een okra-moeder niet de klappen voor haar zoon op. Zo ontdekten de onderzoekers dat in de overgang gekomen vrouwtjes de minste bijtsporen van de hele groep hadden. Dit suggereert dat ze dus niet fysiek tussen beiden komen wanneer haar zoon in een uit de hand gelopen conflict belandt. “Maar waarschijnlijk is ze dus wel in een conflictsituatie aanwezig, zodat ze haar zoon tijdig kan waarschuwen,” vermoedt Grimes.
Inzichten
De bevindingen bieden verrassende en boeiende nieuwe inzichten in de rol van orka-moeders in de menopauze. “Ze vertonen beschermend gedrag, waardoor hun zonen minder wonden oplopen,” vat onderzoeker Dan Franks samen. “Het is echt fascinerend om te zien hoe deze moeder-zoonrelatie ons begrip verdiept van zowel de ingewikkelde sociale structuren in orka-samenlevingen, als de evolutie van de overgang bij soorten buiten de mens.”
Bovendien zijn de overeenkomsten tussen orka en mens volgens Croft intrigerend. “Net als bij mensen lijkt het erop dat oudere vrouwelijke orka’s een cruciale rol spelen,” zegt hij. “Het gebruik van hun kennis en ervaring heeft veel voordelen, waaronder voor het vinden van voedsel en, zoals nu blijkt, ook voor het oplossen van conflicten.”
