De voorspelling dat de ozonlaag halverwege deze eeuw volledig hersteld zal zijn, lijkt op losse schroeven te staan nu onderzoekers ontdekt hebben dat UV-straling er op sommige plaatsen op aarde sinds kort juist weer beter in slaagt om het aardoppervlak te bereiken.
In de jaren tachtig van de vorige eeuw luiden wetenschappers de alarmbel: de ozonconcentratie in de stratosfeer bleek met name boven Antarctica sterk af te nemen. En dat was onze schuld; wij pompten stoffen in de lucht die ozon afbreken. En dat was een kwalijke zaak, aangezien de ozonlaag de voor mensen, dieren en planten schadelijke UV-straling afkomstig van de zon tegenhoudt en daarmee essentieel is voor het leven op aarde. Genoeg reden dus om de ozonlaag van de ondergang te redden. En een paar jaar later werd daartoe het Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone Layer in het leven geroepen. Overheden uit alle hoeken van de wereld zetten hun handtekening onder dit protocol en beloofden daarmee dat ze de productie van stoffen die de ozonlaag aantasten, zouden uitfaseren. De overheden voegden de daad bij het woord en vanaf het jaar 2000 werd duidelijk dat het ook daadwerkelijk tot een herstel van de ozonlaag leidde. En recent voorspelden onderzoekers zelfs dat de ozonlaag – als we op deze voet doorgaan – binnen vier decennia weer de oude zal zijn.
Nieuw onderzoek
Maar nieuw onderzoek, verschenen in het blad Advances in Atmospheric Sciences, suggereert nu dat we mogelijk te vroeg hebben gejuicht. In de studie komen wetenschappers namelijk tot de conclusie dat de hoeveelheid UV-straling die erin slaagt het aardoppervlak te bereiken met name op het noordelijk halfrond de laatste jaren weer toeneemt. Het suggereert dat de ozonlaag zich trager herstelt dan gedacht. “Onze studie suggereert dat het stratosferisch ozon zich met name herstelt hoog in de stratosfeer en op het zuidelijk halfrond,” zo vertelt onderzoeker Yan Xia. “Maar wij ontdekten ook dat de ozonconcentratie in de middelste en lagere delen van de stratosfeer sinds 2010 afneemt tussen de 30e en 60e noordelijke breedtegraad.”
Oorzaken
“Het trager verlopende herstel van stratosferisch ozon komt grotendeels onverwacht,” concludeert Xia. Onderzoek onthult dat het tragere herstel zeker twee oorzaken kent. Allereerst lijkt deze te herleiden te zijn naar een zwakker geworden luchtstroming in het middelste deel van de stratosfeer. Hierdoor wordt er minder ozon vanuit de tropen naar hoger gelegen noordelijke breedtes getransporteerd, zo vertelt Xia. Maar daarnaast blijken ook wij mensen een flinke vinger in de pap te hebben. “Onze analyse laat zien dat de afname in stratosferisch ozon na 2010 mogelijk samenhangt met een toename van stratosferische stikstofoxiden,” aldus Xia. “En dat komt weer door een toename van de uitstoot van distikstofmonoxide (N2O of lachgas, red.).” Die toename is volgens het KNMI voornamelijk het resultaat van “de productie en het gebruik van kunstmest en de toegenomen productie van dierlijke mest door veeteelt”.
Zorgwekkend
Dat de ozonlaag zich toch trager lijkt te herstellen dan gedacht, is zorgwekkend, zo stelt Xia. Want de ozonlaag is – doordat deze schadelijke UV-straling tegenhoudt – van cruciaal belang voor een (gezond) leven op aarde. “Het is algemeen bekend dat van de zon afkomstige UV-straling een belangrijke rol speelt in het ontstaan van huidkanker en het immuunsysteem en DNA van mensen beschadigt. Ook heeft het een grote impact op de productiviteit van de landbouw en ecosystemen op het land en in het water.” Simpelweg doordat UV-straling ook schade toe kan brengen aan planten en andere organismen.
Toekomst
Meer onderzoek is nodig om vast te stellen hoe de toekomst van de ozonlaag eruit ziet, benadrukt Xia. “Voortdurende monitoring van de ozonconcentratie en UV-stralingsniveau is belangrijk als we beter willen gaan begrijpen waarom het herstel van de ozonlaag vertraging oploopt en of die trend door zal zetten.”
In afwachting van vervolgonderzoek staat in ieder geval wel vast dat het herstel van de ozonlaag nog geen gelopen race is. “Onze resultaten herinneren ons eraan dat het herstel van de ozonlaag een complex proces is dat door veel factoren wordt beïnvloedt,” stelt Xia. “En of een volledig herstel mogelijk is, blijft dan ook onzeker. Meer onderzoek en implementatie van beleid, zoals het Montreal Protocol, is van cruciaal belang om het tij te keren, de blootstelling aan UV-straling terug te dringen en het leven op aarde te beschermen.”
