Insecten houden van licht. Tenminste dat denken we als we weer eens een paar motten om onze buitenlamp zien fladderen. Maar niets blijkt minder waar: het licht brengt hen juist volledig uit balans. Onderzoekers weten nu eindelijk waarom de diertjes dan toch rond die lamp belanden.
Daartoe deden ze een even spannend als eenvoudig experiment in het regenwoud van Costa Rica. Simpel gezegd deden ze er ’s nachts een lampje aan en wachtten af. Al snel kwamen er allerlei insecten, groot en klein, uit het duister tevoorschijn. Allemaal dansten ze rond de gloeilamp alsof ze er – net als de onderzoekers zelf – wel zin in hadden. Die pakten snel hun hypermoderne camera’s erbij, die in staat zijn om de snelle bewegingen van de honderden insecten perfect vast te leggen.
Met de rug naar het licht
En daarop was iets te zien, wat nog nooit eerder zo duidelijk was opgemerkt: de insecten vlogen met hun rug richting het licht. “Ze verwarren het kunstlicht met de buitenlucht”, legt onderzoeker Samuel Fabian uit aan Scientias.nl. “Ze richten hun lichaam naar waar ze denken dat ‘boven’ is. Dat is hetzelfde als wat een vliegtuig doet. Dat moet weten welke weg naar boven leidt, anders crasht het toestel, omdat het op de verkeerde hoogte is. Normaal gesproken bewegen insecten hun rug dus richting het licht, wat betekent dat hun vleugelbeweging ook naar het licht gericht is. Zo vliegen ze omhoog, maar niet in een rechte lijn. Dat principe zorgt er ook voor dat ze rond een lamp fladderen. Ze hellen iets over naar één kant, waardoor het vliegen uit balans is en ze in rondjes blijven draaien.”
Kunstlicht verpest alles
Dit is nog nooit eerder zo beschreven en het laat mooi zien hoe storend kunstlicht ’s nachts is voor de diertjes. Het is eigenlijk best sneu: miljoenen jaren lang hebben insecten hun vliegkunsten kunnen perfectioneren door te vertrouwen op het helderste licht dat ze kennen, namelijk dat van de zon. Maar tegenwoordig zorgt al het kunstlicht er ’s nachts voor dat hun instincten helemaal van slag zijn.
De insecten denken dat de lampen de lucht zijn en raken gevangen in een eindeloze cyclus waarbij ze proberen om zich te oriënteren. Tevergeefs, het leidt alleen maar tot klunzige manoeuvres en zelfs crashes direct op de lampen. Want insecten vliegen zo snel dat hun gevoel voor zwaartekracht niet meer afdoende is. Ze hebben de hemel, ook ’s nachts, nodig om te bepalen wat onder is en wat boven. Kunstlicht verpest dit richtingsgevoel.
477 video’s als bewijs
Om de motten en libellen te kunnen volgen als ze in het licht vliegen hebben de wetenschappers de rug van de insecten gemarkeerd. “Bij een van de eerste experimenten, liet ik een grote mot vanaf mijn hand weg vliegen. Hij vloog direct naar het licht en keerde zich op zijn rug”, zegt Fabian. “Maar we wisten toen nog niet of het gedrag dat we zagen in het lab hetzelfde zou zijn in het wild.”
Daarom togen de wetenschappers naar het regenwoud waar ze 477 video’s maakten van meer dan 11 insectensoorten. En toen ontdekten ze dat alle soorten zich omdraaiden zodra ze het licht zagen, net als de mot in het lab. Daarmee is er een antwoord gekomen op een vraag, die al sinds de prehistorie bestaat, toen mensen zagen hoe insecten rond het vuur fladderden: waarom komen ze op het licht af? En alle theorieën blijken niet te kloppen. De insecten zien het licht niet als een ontsnappingsroute, ook worden ze er niet door verblind, wel raken ze er dus hun oriëntatievermogen door kwijt.
Naar het licht vliegen
Waarom heeft het zo lang geduurd voor we dit bedachten? “We weten al duizenden jaren dat insecten op licht af komen. Ook weten we dat insecten hun rug richting het licht keren om overdag te snappen welke kant boven is”, legt Fabian uit. “Onze studie toont nu aan dat insecten dit ook ’s nachts doen. Tot nu toe had niemand die twee ideeën samengebracht. Ik denk dat de belangrijkste reden daarvoor is dat je in slow motion moet filmen om de reacties van de insecten goed te zien. Daar is normaal gesproken veel licht voor nodig dus dat is veel moeilijker om ’s nachts te doen.”
Keiharde crash
Met behulp van de nieuwste technologie ontdekten de onderzoekers niet alleen dat kunstlicht ervoor zorgt dat insecten in de war raken, het maakt ook nog uit waar het licht vandaan komt. Het ergste is als het licht van onder naar boven schijnt of als het enkel een kale gloeilamp is. “Als insecten over licht heen vliegen, draaien ze hun rug naar beneden. Dit komt niet overeen met bestaande theorieën, maar het is logisch als je weet dat zij denken dat het licht de weg naar boven aangeeft. De meeste insecten die we onderzochten, konden dan ook niet over een vloer met diffuus uv-licht heen vliegen. Dan crashten ze direct op de grond.”
Het was indrukwekkend om te zien hoe dit steeds weer gebeurde, op elke video die ze terugkeken. “Het is bijzonder dat we zo’n simpel, elegant antwoord hebben gevonden. Je kunt een libelle en een mot nemen, gescheiden door honderden miljoenen jaren aan evolutie, en toch maken ze er op dezelfde manier een potje van als ze in de buurt van licht komen”, besluit Fabian.
