Dat leven onder zulke extreme omstandigheden – in het donker en bij zeer lage temperaturen – kan gedijen, is een complete verrassing.
Het leeuwendeel van de Antarctische kust wordt omgeven door ijsplaten of ijsplateaus: grote drijvende ijsvlakten die gevoed worden door gletsjers en vastzitten aan het land. Samen bedekken ze bijna 1,6 miljoen vierkante kilometer water en de daar onderliggende zeebodem. Heel uitnodigend is dat onderliggende water door de aanwezigheid van die ijsplateaus niet; het is er aardedonker en extreem koud. En toch is er in die wateren leven te vinden. Sterker nog; er is sprake van een bloeiend ecosysteem met een breed scala aan soorten. Dat schrijven onderzoekers in het blad Current Biology.
Ekström
Ze baseren zich op onderzoek onder de Ekström-ijsplaat. Deze ijsplaat heeft een oppervlak van zo’n 8700 vierkante kilometer en is op sommige plaatsen wel 200 meter dik.
Boren
Om meer grip te krijgen op wat er onder de ijsplaat leeft, boorden onderzoekers met behulp van warm water twee gaten in de ijsplaat. Vervolgens verzamelden ze levensvormen die in de wateren en zeebodem onder dat ijs leefden en identificeerden deze. En tegen alle verwachtingen in leverde dat veel meer werk op dan gedacht. Want de wateren bleken een breed scala aan soorten te herbergen. “De ontdekking van zoveel leven onder deze extreme omstandigheden is een complete verrassing en herinnert ons eraan hoe uniek en speciaal het Antarctische mariene leven is,” stelt onderzoeker David Barnes.
In totaal stuitten de onderzoekers op maar liefst 77 verschillende soorten, waaronder mosdiertjes en kokerwormen. “Het is geweldig dat we bewijs hebben gevonden voor zoveel verschillende typen dieren,” vindt Barnes. Maar het roept ook vragen op. “De meesten voeden zich met micro-algen (fytoplankton), maar planten of algen kunnen in deze omgeving niet leven. Dus de grote vraag is: hoe kunnen deze dieren hier overleven en gedijen?” Voor nu wordt aangenomen dat algen die verderop in open water leven onder de ijsplaat worden gevoerd. En blijkbaar wel op zo’n grote schaal dat de dieren die onder de ijsplaat leven niet alleen kunnen overleven, maar het ook daadwerkelijk goed hebben; zo bleken zeker vier van de onder de ijsplaat ontdekte soorten op jaarbasis net zo hard te groeien als vergelijkbare organismen die in open water leefden.
Bijna 6000 jaar
Maar het was niet alleen het brede scala aan levensvormen dat onderzoekers versteld deed staan. Het extreme leefgebied bleek nog een verrassing in petto te hebben. Zo wees een koolstofdatering van dode fragmenten van dieren die op de zeebodem rustten uit dat sommige van die dieren heel recent en anderen maar liefst 5800 jaar geleden waren doodgegaan. “Dus hoewel we hier drie tot negen kilometer van het dichtstbijzijnde open water verwijderd zijn, heeft hier onder de ijsplaat mogelijk bijna 6000 jaar op rij een oase aan leven bestaan,” stelt onderzoeker Gerhard Kuhn.
Eerder onderzoek
Het is niet voor het eerst dat onderzoekers een kijkje onder een ijsplateau nemen. Eerder werden ook wel gaten in ijsplaten geboord om vervolgens met camera’s te kijken wat daaronder te vinden is. Wat deze studie bijzonder maakt, is dat de dieren die onder de ijsplaat leven ook daadwerkelijk verzameld en geïdentificeerd zijn. Daarnaast is ook het brede scala aan soorten uniek; er zijn onder de Ekström-ijsplaat meer soorten aangetroffen dan ons tot voor kort onder alle ijsplaten samen bekend waren.
Voor nu zet het onderzoek een belangrijke aanname over het leven onder ijsplaten in ieder geval op losse schroeven. Zo dachten onderzoekers dat het aantal levensvormen en soorten naarmate je verder van open water (en dus ook zonlicht) verwijderd bent, geleidelijk aan afneemt. Van filtervoeders werd verwacht dat ze daarbij als eerste weg zouden vallen, maar dat blijkt dus niet zo te zijn. Ook is het leven op behoorlijke afstand van open water nog veel diverser dan gedacht.
Meer onderzoek naar wat zich onder de ijsplaten – die bijvoorbeeld ook rond Groenland te vinden zijn – ophoudt, is hard nodig. Alleen zo kan een beter beeld worden gekregen van wat daar nu leeft en in het verleden geleefd heeft. Het onderzoek daarnaar is echter een race tegen de klok, zo benadrukken de onderzoekers. Klimaatverandering zorgt ervoor dat de ijsplaten dunner worden en verschillende plateaus zijn al behoorlijke stukken ijs kwijtgeraakt en sommige zijn zelfs compleet ingestort. En dat heeft vanzelfsprekend ook gevolgen voor het ecosysteem eronder dat al duizenden jaren in duisternis, kou en met beperkte middelen staande weet te blijven. “Het minst verstoorde leefgebied op aarde kan het eerste leefgebied zijn dat verdwijnt wanneer klimaatverandering ervoor zorgt dat de ijsplaten verdwijnen.”
