De Verenigde Naties hebben voor het eerst uitgebreid onderzocht hoe het wereldwijde landoppervlak steeds droger wordt. Uit een nieuwe analyse van het VN-verdrag tegen woestijnvorming (UNCCD) blijkt dat 77,6 procent van het aardoppervlak tussen 1990 en 2020 structureel droger is geworden in vergelijking met de dertig jaar daarvoor.
Deze analyse markeert een belangrijke stap in het vastleggen van droogtepatronen. Waar eerdere studies vaak tegenstrijdige resultaten opleverden, scheppen wetenschappers nu met geavanceerde klimaatmodellen en gestandaardiseerde methoden een duidelijker beeld. De onderzoekers analyseerden hiervoor de zogenaamde ariditeitsindex (AI), die de verhouding tussen neerslag en verdamping meet. Daarbij onderzochten ze niet alleen neerslagpatronen, maar ook verdamping en wateropname door planten (transpiratie). Door deze factoren te combineren met langetermijngegevens over temperatuur en luchtvochtigheid brachten ze nauwkeurig in kaart hoe de waterbeschikbaarheid is veranderd.
Wat blijkt? In drie decennia veranderde een gebied van 4,3 miljoen vierkante kilometer van vochtig land in droog gebied. Dat komt overeen met meer dan 100 keer de oppervlakte van Nederland. Droge gebieden beslaan nu 40,6 procent van het wereldwijde landoppervlak (Antarctica niet meegerekend), terwijl dit percentage dertig jaar geleden nog 37,5 procent was. Dit verschil is aanzienlijk omdat het hier gaat om permanente klimaatveranderingen, in tegenstelling tot tijdelijke droogte.
Europa zwaar getroffen
De analyse laat zien dat Europa bijzonder hard wordt getroffen: 95,9 procent van het Europese landoppervlak is de afgelopen decennia droger geworden. Vooral rond de Middellandse Zee en in Zuid-Europa dreigen onomkeerbare schade aan landbouw- en natuurgebieden. Andere zwaar getroffen regio’s zijn westelijk Amerika, Brazilië, Oost-Azië en Centraal-Afrika. Deze gebieden kampen met woestijnvorming, waterschaarste en een verhoogd risico op bosbranden. Tegelijkertijd is 22,4 procent van het wereldwijde landoppervlak vochtiger geworden, zoals delen van de Verenigde Staten, de Atlantische kust van Angola en Zuidoost-Azië.
Toekomstprojecties
Bij ongewijzigd beleid voorspelt het rapport dat nog eens 3 procent van de huidige vochtige gebieden voor het einde van deze eeuw zal veranderen in droog gebied. De onderzoekers waarschuwen daarnaast dat ongeveer een vijfde van het wereldwijde landoppervlak te maken kan krijgen met plotselinge veranderingen in ecosystemen. Het onderzoek besteedt aan dat laatste specifiek aandacht. In droge gebieden verdampt ongeveer 90 procent van de neerslag direct terug in de atmosfeer, waardoor slechts 10 procent beschikbaar blijft voor plantengroei. Dit heeft verstrekkende gevolgen voor de biodiversiteit: 55 procent van de onderzochte diersoorten (waaronder zoogdieren, reptielen, vissen, amfibieën en vogels) loopt risico op habitatverlies.
Economische dimensie
De onderzoekers koppelden de verdrogingsdata ook aan economische indicatoren. In Afrika alleen al heeft de toenemende ariditeit tussen 1990 en 2015 geleid tot een daling van het bruto binnenlands product met 12 procent. De daling kan de komende 50 jaar stijgen tot 16 procent. Ook in Azië zal verdroging binnen een halve eeuw leiden tot een bbp-verlies van zo’n 6,7 procent. Dat komt vooral doordat landbouwgebieden worden getroffen: 40 procent van ’s werelds landbouwgrond ondervindt nu al de gevolgen van verdroging.
Aanbevelingen
Om de verdroging aan te pakken, bevelen de onderzoekers verschillende maatregelen aan. Ze pleiten voor een wereldwijd systeem dat ariditeit monitort en integreert met bestaande droogtemeetsystemen. Dit kan vroegtijdige waarschuwingen mogelijk maken. Verder adviseren ze duurzaam landbeheer waarbij lokale gemeenschappen en overheden samenwerken. Waterefficiënte technologieën, zoals druppelirrigatie en het hergebruik van afvalwater, spelen hierbij een cruciale rol. Een voorbeeld van zo’n grootschalige aanpak is de ‘Great Green Wall’ in Afrika, een project waarbij door herbebossing wordt geprobeerd de voortschrijdende verdroging tegen te gaan. Tot slot roepen de onderzoekers op tot meer internationale samenwerking. Ze stellen voor ariditeit op te nemen in nationale klimaatadaptatieplannen om een samenhangende strategie voor water- en landbeheer te ontwikkelen.
