Onze aandacht gaat voornamelijk uit naar bedreigde, aaibare zoogdieren. Maar ook parasieten hebben onze hulp nodig.
Parasieten zijn niet bepaald een populair soort. In tegenstelling tot veel schattige en prachtige zoogdieren, vissen en vogels, worden parasieten vaak beschouwd als organismen die eerder uitgeroeid, dan beschermd moeten worden. Onterecht, zo betogen onderzoekers. En dus roepen zij op tot actie om deze ongeliefde soort van de ondergang te redden.
Ongeliefde organismen
Dat parasieten niet zoveel waardering krijgen is niet heel verwonderlijk. Een parasiet is namelijk een organisme dat zich voedt aan – of in – een gastheer. Het kan een minuscuul beestje zijn dat met het blote oog niet te zien is. Sommige van deze eencelligen dringen met een soort boortje in de cel van hun slachtoffer om ze vervolgens leeg te zuigen. En dat klinkt niet bepaald vredelievend. Toch blijkt dat slechts vier procent van de bekende parasieten mensen kan infecteren. En bovendien vervult de meerderheid een cruciale ecologische rol, zoals het reguleren van populaties wilde dieren die anders in grootte zouden toenemen en ongedierte zouden worden.
Parasieten zijn dus heel belangrijk voor het ecosysteem. Maar sommige maken zich ook schuldig aan gruweldaden. Bijvoorbeeld de Ophiocordyceps unilateralis die het lichaam van een mier binnendringt om daar welig te tieren. Klevend aan de bladeren waar de schubmier van eet, komen de sporen van de schimmel het lichaam van de mier binnen. Vanaf nu heeft de schimmel de mier in zijn macht. Omdat het niet handig is om de mier midden tussen zijn kolonie te laten sterven zorgt hij ervoor dat de stervende mier op zoek gaat naar een plek waar de groeiomstandigheden voor de schimmel ideaal zijn om een vruchtlichaam te vormen en sporen vrij te laten. In dit geval bijt de mier zich ondersteboven hangend met zijn onderkaak vast aan de hoofdnerf van een blaadje en sterft. Vervolgens treedt er een donkergekleurde, pezige, maar buigzame stengel uit het achterhoofd van de mier, met net aan het eind het sporendoosje waar het de schimmel al die tijd om te doen was. Heel af en toe krijgt de schimmel problemen met zijn eigen karma: er is een schimmel die de schimmel kan parasiteren. Deze zogeheten hyperparasiet valt de stengel van O. unilateralis aan op het moment dat de stengel uit de kop van de mier groeit en zorgt ervoor dat het vruchtlichaam van O. unilateralis geen sporen meer kan vrijgeven. Boontje komt om zijn loontje. (Meer wonderbaarlijke parasieten leren kennen? Lees hier verder.)
Parasieten hebben het echter – net als vele andere dieren – momenteel moeilijk. “Sommige parasieten worstelen om te overleven,” vertelt onderzoeker Chelsea Wood aan Scientias.nl. “Andere parasieten lijken het prima te doen, maar we weten niet precies welke parasitaire soorten in welke categorie vallen. Wel weten we zeker dat een deel van de parasieten op het punt van uitsterven staat.”
Experiment
De onderzoekers trekken die conclusie aan de hand van experimenten. De aarde is namelijk momenteel rap aan het veranderen. De onderzoekers wilden dan ook achterhalen hoe parasieten reageren als het ecosysteem waarin ze leven transformeert. In het experiment creëerden ze zestien vijvers en installeerden in de helft ervan vogelhuisjes, drijvende zitstokken etc. om zoveel mogelijk vogels aan te trekken. Hierdoor werd het natuurlijke ecosysteem tijdelijk veranderd en werd biodiversiteit in deze vijvers gestimuleerd. Een aantal jaren later analyseerden de onderzoekers de biodiversiteit van parasieten in elk van de zestien vijvers. Wat ze ontdekten was een allegaartje: sommige soorten waren in aantallen toegenomen, andere waren nauwelijks meer te vinden. De auteurs concluderen dat wanneer biodiversiteit verandert – bijvoorbeeld als gevolg van klimaatverandering, stedelijke ontwikkeling of andere redenen – we kunnen verwachten dat parasieten hier op verschillende manieren op zullen reageren. En dat betekent dat sommige soorten zullen verdwijnen.
Roofdieren
Het uitsterven van sommige parasieten kan dramatische gevolgen hebben. “Dit zal voornamelijk zijn weerslag hebben op roofdieren aan de top van voedselwebben,” legt Wood desgevraagd uit. “Parasieten hebben vaak het vermogen om de mobiliteit van gastheren te vertragen. Dit maakt het waarschijnlijker dat een prooi door een roofdier wordt gevangen. Parasieten helpen op deze manier roofdieren een handje. Als er geen parasieten meer zijn, wordt het voor veel roofdieren een stuk moeilijker om prooien te vangen. En dat zou betekenen dat ook het aantal roofdieren zal afnemen.”
Waardevol
Parasieten zijn dus van grote ecologische waarde. Maar dat wordt vaak onderbelicht. Mede omdat we eigenlijk nog maar weinig over parasieten weten. Zo is slechts 10 procent van de parasieten geïdentificeerd. En als gevolg daarvan worden ze meestal achterwege gelaten in onderzoek en inspanningen om bedreigde soorten te redden. “Parasieten zijn een ongelofelijk diverse groep, maar als samenleving erkennen we deze biologische diversiteit niet als waardevol,” stelt Wood. “Het doel van onze studie is om te benadrukken dat we momenteel parasieten en de functies die ze vervullen aan het verliezen zijn zonder het probleem zelfs maar te erkennen.”
Redden
De onderzoekers roepen dan ook op tot actie om parasieten voor uitsterven te behoeden. Maar welke parasieten moeten we dan precies redden? “Naar mijn mening zijn de belangrijkste parasieten die geholpen moeten worden degene met complexe levenscycli,” zegt Wood. “Dat wil zeggen de parasieten die tijdens hun leven meerdere gastheren hebben. Deze parasieten worden meestal van prooi op roofdier overgedragen en vervullen zo een zeer belangrijke rol in het ecosysteem.”
Beschrijven
Maar voordat we parasieten daadwerkelijk van de ondergang kunnen redden, zullen ze eerst beschreven moeten worden. Zoals gezegd is slechts 10 procent van de parasieten momenteel geïdentificeerd. Dat betekent dat we de meeste parasietensoorten helemaal niet kennen. En als soorten geen naam hebben, kunnen we ze ook niet redden. “Het is moeilijk om publieke steun te verwerven voor het behoud van onbekende soorten,” legt Wood uit. “Anders gezegd, het is moeilijk om vertrouwd te raken met soorten die geen naam hebben. Het overgrote deel van de parasieten (waarschijnlijk zo’n 90 procent) is onbeschreven. En zelfs de beschreven soorten krijgen vaak alleen Latijnse namen toegekend. Terwijl veel diersoorten een algemenere naam krijgen (denk aan de witte haai in plaats van Carcharodon carcharias) moeten parasieten het uitsluitend doen met ontoegankelijke Latijnse namen (denk aan Clistobothrium carcharodoni; een veel voorkomende lintworm zonder algemene naam).” En dat spreekt natuurlijk weinig tot de verbeelding. “We pleiten dan ook voor een hernieuwde poging om parasietensoorten te beschrijven én voor inspanningen om meer toegankelijke, algemene namen te geven aan bestaande soorten.”
Je vraagt je misschien af waarom parasieten gered moeten worden als we er niet veel over weten. Dat komt omdat de weinige parasieten die we wél kennen, laten zien hoe belangrijk ze zijn voor ecosystemen. Onderzoekers vermoeden dan ook dat hetzelfde geldt voor de niet-bestudeerde soorten.
In de studie hebben de onderzoekers een beschermingsplan opgesteld met daarin twaalf doelen voor het volgende decennium die het behoud van parasitaire biodiversiteit kan bevorderen. Misschien wel het meest ambitieuze doel is om in de komende tien jaar de helft van de parasieten die wereldwijd voorkomen, te beschrijven.
Maar ook als burger kun je iets doen. “Je kunt natuurhistorische musea steunen, vooral de musea die hun collecties parasieten willen digitaliseren en moderniseren,” somt Wood op. “Je kunt ook een bijdrage leveren aan het opnemen van parasieten in plannen voor natuurbehoud en aandringen op de bescherming van parasietsoorten onder formele nationale, federale of internationale wetgeving voor bedreigde diersoorten.”
Mensen
De onderzoekers benadrukken dat niet alle parasieten onze hulp verdienen. De soorten die bijvoorbeeld mensen of gedomesticeerde dieren infecteren, zijn bijvoorbeeld niet opgenomen in hun beschermingsplan. Deze parasieten moeten juist worden bestreden om de gezondheid van mens en dier te beschermen. “Het beschermen van mensenlevens, het levensonderhoud en onze gezondheid komt voor alles,” zegt Wood. “Persoonlijk kijk ik uit naar de dag waarop de Guineaworm, onchocerciasis, schistosomiasis en al die andere parasitaire ziekten bij mensen worden uitgeroeid, omdat hun bijdrage aan het menselijk lijden veel zwaarder weegt dan hun functie in het ecosysteem. Gelukkig kan slechts vier procent van de bekende parasieten mensen infecteren. Daarom heeft het waarschijnlijk geen grote ecologische gevolgen als deze soorten verdwijnen.”
De onderzoekers hopen dat hun studie mensen zal aanzetten tot actie. Want hoewel parasieten momenteel niet veel bekendheid genieten, kan het rampzalige gevolgen hebben als ze van de aardbodem verdwijnen. Wood spoort mensen dan ook aan om meer over parasieten te leren, zodat we ze ook beter gaan begrijpen. “Naar mijn mening is publieke steun de grootste belemmering voor het behoud van parasieten,” zegt ze. “Ze hebben deels zo’n slechte reputatie omdat ze zelden worden meegenomen in het schoolonderwijs. Maar als je eenmaal parasieten leert kennen, beloof ik je dat je niet anders kunt dan van ze houden.”
