Probeer het zelf: word jij ook in een diep, zwart gat gezogen?
Kijk eens naar onderstaande afbeelding. Lijkt het alsof het centrale, zwarte gat uitdijt en je in een diep zwart gat valt? Dan ben je niet de enige. Een nieuwe studie toont aan dat deze optische illusie – die nieuw is voor de wetenschap – door ongeveer 86 procent van de mensen wordt waargenomen. En deze is zo krachtig, dat het zelfs aan de haal gaat met je pupillen.
“Dit ‘uitdijende gat’ is een zeer dynamische illusie,” vertelt onderzoeker Bruno Laeng. “De schaduw rondom het centrale zwarte gat wekt het gevoel van een voorwaartse beweging op, alsof de waarnemer naar voren in een gat of tunnel wordt gezogen.”
Optische illusie
Dergelijke optische illusies zijn niet louter gimmicks zonder wetenschappelijk nut. Onderzoekers op het gebied van psychosociologie bestuderen ze namelijk uitvoerig om de complexe processen van ons visuele systeem beter te begrijpen. En de optische illusie die wetenschappers nu in een nieuwe studie presenteren blijkt bijzonder goed in het misleiden van onze hersenen.
Experimenten
Tijdens experimenten onderzochten de onderzoekers hoe de kleur van het gat (naast zwart ook blauw, cyaan, groen, magenta, rood, geel of wit) en van de omringende stippen van invloed is op hoe sterk we mentaal en fysiologisch op de illusie reageren. Op een groot scherm presenteerden ze variaties van het ‘uitdijende gat’ aan vijftig vrouwen en mannen met een normaal gezichtsvermogen. Vervolgens vroegen ze hen hoe sterk ze de illusie waarnamen. Terwijl de deelnemers naar het beeld staarden, maten de onderzoekers hun oogbewegingen en de onbewuste vernauwing en verwijding van hun pupillen.
Bevindingen
De illusie leek het meest effectief wanneer het gat zwart was, zo blijkt uit de bevindingen. Veertien procent van de proefpersonen nam echter helemaal geen uitdijing van het zwarte gat waar, terwijl 20 procent dat niet opmerkte wanneer het gat gekleurd was. Onder degenen die wel een uitdijing waarnamen, verschilde de kracht van de illusie aanzienlijk.
Pupillen
Maar misschien wel de meest interessante ontdekking is dat de optische illusie aan de haal gaat met onze pupillen. Zo bleken de pupillen van de deelnemers sterk te verwijden wanneer het gat zwart was, iets dat ook gebeurt wanneer we in een echte donkere omgeving terechtkomen. Bij gekleurde gaten vernauwden de pupillen juist. Hoe krachtiger iemand bovendien de illusie waarnam, hoe meer de omvang van de pupillen veranderde.
Licht
Het betekent dat onze pupillen dus sterk op de optische illusie reageren. “Met behulp van de illusie laten we zien dat de pupil zich zelfs aanpast aan ingebeeld ‘licht’,” concludeert Laeng. “Het gaat dus niet alleen om hoeveel fysiek licht er daadwerkelijk waargenomen wordt. De illusie van het uitdijende gat veroorzaakt een overeenkomstige verwijding van de pupil, zoals zou gebeuren als de duisternis echt zou toenemen.”
De illusie is dus krachtig genoeg om bij de meeste van ons de pupilreflex te misleiden. Waarom 14 procent echter ongevoelig lijkt voor het uitdijende zwarte gat, is nog onbekend. Wel laat de studie zien hoe bijster interessant en leerzaam optische illusies kunnen zijn. En dus gaat onderzoek door. “Toekomstige studies kunnen mogelijk nog andere fysiologische of lichamelijke veranderingen onthullen die ‘licht werpen’ op hoe illusies werken,” grapt Laeng.
